Yahudi Gelenekleri

Pesah (Hamursuz Bayramı) Nedir ve Anlamı Nedir?

Yahudiler, en önemli bayramlarından biri olan Pesah Bayramı’nı kutlar. Yahudilerin Mısır’daki kölelikten kurtuluşunu kutlayan bu bayramın birçok geleneği ve kuralı bulunur. Pesah’ta Yahudiler Mısır’daki kölelikten kurtuluşu kutlar. Tora’ya göre bu bayram İbrani takviminde Nisan ayının 15’inde başlar ve genellikle 7 veya 8 gün sürer (İsrail’de 7, diaspora’da 8 gün).

2025 Pesah Bayramı Ne Zaman?

2025 yılı için Pesah (Hamursuz Bayramı), 12 Nisan 2025 Cumartesi akşamı başlayacak ve 20 Nisan 2025 Pazar akşamı sona erecektir.

Pesah Öncesi Hazırlıklar: Maot Hitim ve Hametz Temizliği

Pesah’tan önce başkaları için yardım yapılır. Maot Hitim – Buğday Parası denilen bu yardım Pesah için gereken yiyecekleri temin etmekte zorlanan kişiler için yapılır. Yardım her zaman ve özellikle her bayramdan önce daha da çok yapılır. Sebebi, başkalarının ihtiyaçlı olduğunu bilerek, bayram sevincinin yaşanamayacağıdır.

Pesah öncesi evler iyice temizlenerek, hamets’ten (içinde mayalanmış tahıl barındıran yapılmış yiyecekler) arındırılır. Normal maya ile mayalanmış olmasa da un ve su karıştıktan sonra 18 dakika durduktan sonra doğrudan hamets olur. Tüm ekmek, bisküvi, hamur işi, viski, bira içkiler hamets’dir. Özellikle Pesah’tan önceki gece ev iyice temizlendikten sonra hiçbir hamets’in gözden kaçırılmaması için kontrol edilir. Bu kontrolde, hamets düşmüş olabilecek koltuk köşeleri, çekmeceler hatta cepler bile aranır.

Hametz Yasağı Nedir? Neden Mayasız Ekmek Yenir?

Pesah boyunca hamets yemek, hatta hamets sahibi olmak bile yasaktır. Bu yasağın nedeni, Yahudilerin Mısır’dan aceleyle çıkarken ekmek hamurlarını mayalamaya vakit bulamamalarıdır. Bu nedenle bayram boyunca mayasız ekmek olan “matsa” yenir. Sadece taze sebze ve meyve, yumurta ve Pesah için özel olarak hazırlanmış anlamına gelen Kaşer le Pesah ürünler yenilir.

Hamets yasağı nedeniyle Pesah öncesi tüm hamets yenir, başkalarına verilir, yok edilir, yakılır veya satılır.

Seder Gecesi ve Seder Tabağındaki Sembolik Yiyecekler

Pesah Bayramı’nın ilk iki gecesi (İsrail’de bir gece) seder yapılır. Seder, düzen anlamına gelir. Seder’de, aile bir araya toplanır, Pesah hikâyesi (Haggadah) okunur, dört kadeh şarap içilir, matsa, marul gibi sembolik yiyecekler yenir. Bu yiyecekler özel bir Seder tabağında sunulur ve her birinin derin anlamları vardır:

1. Matsa (Mayasız Ekmek): Hem köleliği (aceleyle pişirilen ekmek) hem de özgürlüğü (Mısır’dan çıkış) temsil eder.
2. Maror (Acı Otlar): Genellikle yaban turpu veya acı marul kullanılır. Ataların Mısır’da çektiği acıları sembolize eder.
3. Karpas (Kereviz Yaprağı veya Maydanoz): Genellikle tuzlu suya batırılarak yenir. Köleliğin başlangıcındaki yeşermeyi ve gözyaşlarını temsil eder.
4. Haroset: Elma, hurma, ceviz, tarçın ve şarap gibi malzemelerle hazırlanan tatlı bir karışımdır. Görünümü, kölelik yıllarında yapılan inşaat harcını andırır.
5. Zeroa (Yanmış Kuzu Kemiği veya Tavuk Kanadı): Kudüs’teki Tapınak’ta sunulan Pesah kurbanını anımsatır. Yenmez, sadece semboliktir.
6. Beitzah (Haşlanmış Yumurta): Genellikle katı haşlanmış ve hafifçe yanmış bir yumurtadır. Tapınak’taki bayram kurbanını ve yas tutmayı (Tapınağın yıkılışı için) sembolize eder.

Ağlama Duvarı’nın Pesah’taki Yeri ve Temizlik Ritüeli

Yahudilerin Kudüs’teki Ağlama Duvarı‘na (Kotel) giderek kutladığı Hamursuz Bayramı yaklaşırken özel hazırlıklar yapılır. Bayramda Ağlama Duvarı’na giden ve duvardaki çatlaklara dua niteliğinde notlar yerleştiren büyük bir kalabalık olur. Bu insanların dualarına yer açmak için Ağlama Duvarı’nda yılda iki kez (Pesah ve Roş Aşana öncesi) temizlik yapılır.

Ağlama Duvarı’nın hahamı denetiminde, ellerinde uzun sopalar bulunan bir temizlik ekibi çatlaklara sıkışmış kağıtları dikkatlice çıkartarak duvarı temizler. Temizlenen dua notları çöpе atılmaz; Yahudi ritüeline uygun şekilde Kudüs’teki Zeytindağı’na gömülür. Bu uygulama, “Tanrı’nın posta kutusunun bile bahar temizliğine ihtiyacı vardır” şeklinde yorumlanmıştır.