19 
Gübrelerin toprağa veya doğrudan bitkiye verilmesine gübreleme denir. Organik ve kimyasal olmak üzere ikiye ayrılır. Organik gübreler içinde en çok kullanılan ahır gübresidir. Ahır gübresi genellikle at, inek, koyun, keçi vb. hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap, saman gibi maddelerden meydana gelen karışımdır.
At ve koyun dışkıları daha az su içerdiği için sıcak (kuru) gübrelerdir. Çürümeleri kolay olup çürüme esnasında yüksek sıcaklık oluştururlar. Daha fazla su içeren sığır gübrelerine ise soğuk gübre denir. Sıcak gübreler soğuk gübrelere göre daha çok bitki besin maddesi içerirler. Ahır gübreleri içinde en kuvvetlisi kümes hayvanlarının (özellikle güvercin) gübreleridir. Bunun için bu gübrelerin daha az kullanılması gerekir. Ayrıca koyun gübresi de sığır gübresine göre daha az kullanılmalıdır.
Hayvanlar yedikleri yemin ancak % 45 inden faydalanabilirler. Yemde bulunan bitki besin maddelerinin yarısından fazlası dışkıyla ahır gübresine geçer. Bu nedenle ahır gübresi içerdiği besin maddelerinden dolayı bitkiler için zengin bir besin maddesidir.
NEDEN AHIR GÜBRESİ?
Ahır gübresinin etkisi kimyasal gübreler gibi tek yönlü değil çok yönlüdür.
—Ahır gübresi bitkilerin gelişmesi için gerekli besin maddelerini sağlar.
—Toprağın su tutma kapasitesi ve geçirgenliğini artırarak havalanmasını sağlar. Su tutma kapasitesinin artması tarıma elverişli toprağın kaybına (erozyon) engel olmaktadır.
—Toprağın kolay tava gelmesini ve toprak işlemeyi kolaylaştırır.
—Toprağın organik madde miktarını artırır.
—Topraktaki mikroorganizma sayısı ve etkinliğini artırarak toprağı daha verimli hale getirir.
AHIR GÜBRESİNİN TOPRAĞA VERİLME ZAMANI, ŞEKLİ VE MİKTARI
Üretim cinsine göre dekara 1-4 ton ahır gübresi verilebilir. Organik maddesi az olan topraklara daha fazla ahır gübresi kullanılmalıdır. Ancak gübrenin olgunlaşmış ve yanmış olmasına dikkat edilmelidir. Yanma sırasında gübre içindeki yabancı ot tohumları ve hastalık etmenleri etkisini kaybeder. Ahır gübresinin değerini korumak ve ahırda temiz ve kuru yatacak yer sağlamak için hayvanların altlarına yeterli miktarda sap, saman gibi yataklık serilmelidir. Yataklık, idrarın akıp gitmesini önleyerek bitki besin maddelerinin tutulmasını da sağlayarak gübrenin yararını artırır.
Kültür bitkileri içinde ahır gübresinden en fazla yararlanan bitkiler sebzeler ve çapa bitkileri iken, tahıllar içinde en fazla çavdar yararlanmaktadır.
Ahır gübresiyle gübreleme, az yağış alan bölgelerde ve ağır bünyeli topraklarda sonbahar, çok yağış alan bölgelerde ve kumlu topraklarda ise ilkbaharda yapılır. Böylece, gübreden yıkanmayla ortaya çıkacak kayıplar azaltılmış olacaktır. Ahır gübresi tarlaya taşınır taşınmaz pullukla toprağa karıştırılmalıdır.
YANMIŞ (ÇÜRÜTÜLMÜŞ) AHIR GÜBRESİ NASIL OLMALIDIR?
Ahır gübresinin bitkiye faydalı olabilmesi için yanmış ve olgunlaşmış olması gerekir. Taze iken toprağa verilen ahır gübresinde karbon / azot oranı yüksek olduğu için bitki bundan faydalanamaz ve bitkide azot noksanlığını ortaya çıkar. Ahır gübresinin yanması ile karbon / azot oranı düşürülmektedir.
Gübre yığınlarından sızarak uzaklaşan suyun koyu renkli olması yıkanmanın en belirgin işaretidir. Gübrenin şerbeti olarak anılan bitkiye yarayışlı besin maddelerini içeren bu sıvının yıkanıp uzaklaşmasına engel olunup, kayıpların asgari düzeye indirilmesi için ahırdan çıkarılan gübre;
—Sert bir zemine serilerek sıkıştırılmalı,
—Gübre yığını yeterli düzeyde nem içermeli,
—Gübre hava şartlarından en az düzeyde etkileneceği bir yerde yapılmalı,
—İmkanlar elverdiğince yığın bozulmadan saklanmalıdır.
Ahırdan çıkan gübreyi düzenli olarak doğrudan tarlaya taşıyıp, toprakla karıştırmak pratik değildir. Bu nedenle ahırdan çıkan gübre sert bir zeminde, hava şartlarından fazla etkilenmeyecek şekilde bir yere yığın yapılır.
Saklama şekillerindeki farklılıktan dolayı ahır gübresi sıcak ve soğuk olmak üzere iki çeşittir. Ahır gübresinin sıkıştırılmadan yığınlar halinde biriktirilmesi ile gübre havalı şartlarda parçalanmakta ve sıcaklık 60 dereceye ulaştığında (yazın bir haftada, kışın 15-20 günde) elde edilen gübreye sıcak gübre denilmektedir. 2-3 gün bu sıcaklıkta tutulan gübrenin, daha sonra sıkıştırılmasıyla yığın içersinde havasız ortam sağlanmakta ve ısı düşürülmektedir.Bu yöntemle parçalanma hızlı olup, 3 ay gibi bir zamanda gübre tarlaya taşınabilir duruma gelmektedir.
Ahırdan çıkarılan taze gübrenin sıkıştırılarak havasız şartlarda çürütülmesi ile elde edilen gübreye soğuk ahır gübresi denir. Bu yöntemle parçalanma oksijensiz şartlarda olup, sıcaklık 30 dereceyi geçmez. Daha çok sap, saman bakımından fakir, kesif yemle beslenmiş hayvanlardan elde edilen gübreler bu yöntemle çürütülmektedir.
Ahır gübresinde azot kaybını engellemek için kimyasal koruyucular karıştırılarak gübrenin etkisi arttırılabilir. Fosforik, sülfürik ve hidroklorik asit gibi güçlü asitler etkili koruyucu maddelerdir. Fosforik asit, gübrenin fosfor oranını arttırdığından daha avantajlıdır. Güçlü asitlerin kalsiyum tuzlarından olan kalsiyum sülfat, kalsiyum klorür ve kalsiyum nitrat koruyucu madde olarak değer taşır ve gübreyle karıştırılınca azot kaybını önler. Kalsiyum sülfat (jips) içeren Triple Süper fosfat gübresi etkili bir koruyucudur. Bir ton taze gübreye yaklaşık 15 kg kadar karıştırılması yeterlidir.
Ahır gübresinin ülkemizde yakacak olarak (tezek) kullanılması çok yaygındır. Ahır gübresinin toprağa verilmesinin, tezek olarak kullanılmasından çok daha fazla katkı sağladığı unutulmamalıdır. Tezek yapılması zorunlu ise, geride kalan külün tarlaya taşınması fosfor, potasyum, kalsiyum vb. mineral maddelerin toprağa verilmesi açısından yararlı olacaktır.