ilk kütüphane nerede ve ne zaman kuruldu

49. Kütüphane Haftası kutlama etkinlikleri çerçevesinde Adana Karacaoğlan Edebiyat Müze Kütüphanesi’nde Erkek Lisesi öğrencilerine konferans veren Kütüphaneci Hakan İkbal, Halk Kütüphaneleri ve Edebiyat Müze Kütüphaneleri hakkında bilgi vererek ilk kütüphanenin kurulduğu günden bu güne geçirdiği evreleri anlattı.

İkbal, halk kütüphanelerinin; cins, yaş, ırk, milliyet, din, dil, eğitim, kültür, sosyo-ekonomik düzey ve politik görüş farkı gözetmeden, her tür materyali ve çeşitli iletişim yolları aracılığıyla kültür ürünlerini ve bilgiyi insanlığın hizmetine ücretsiz sunduğunu aktardı. Kütüphanelerin, insanlara ömür boyu eğitim ve boş zamanları değerlendirme imkanı veren kuruluşlar olduğunu belirten Hakan İkbal, “En eski Kütüphane, Asur Devleti Hükümdarı Asurbanipal tarafından M.Ö. 625 yılında kurulan kütüphanedir ve Ninova Kütüphanesi olarak bilinmektedir. On beşinci yüzyıldan itibaren matbaanın icadıyla beraber, Avrupalılar kitap basımına önem verdiler. Bu sebeple kütüphaneler de yaygınlaştı.” dedi.

İlk Türk kütüphanelerine Orta Asya’da Uygur Türklerinde rastlandığını ifade eden Hakan İkbal, Osmanlılar döneminde ilk kütüphanenin Osman Bey zamanında İznik’te, ikincisinin ise Edirne’de Lala Şahin Paşa tarafından kurulduğunu kaydetti. 19.yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyıl başlarında ortaya çıkan halk kütüphanelerinin büyük bir hızla tüm dünyaya yayıldığını bildiren Hakan İkbal, İlk Halk Kütüphaneleri Yasasının 1850’deİngiltere’de Edward Edward’ın gayretleriyle çıkarıldığını, Türkiye’de ilk halk kütüphanesinin de Cumhuriyet döneminde 1924 yılında kurulduğunu kaydetti.

Geleneksel kütüphane kavramının yanı sıra farklı içerik ve anlamlara sahip yeni kütüphane kavramlarının oluşturulması gerekliliğine dikkat çeken İkbal şunları söyledi: “Bünyelerinde güncel, estetik ve edebi yapıtların yanı sıra el yazması veya nadir basma eserler de bulunan bu yapılar, bulundukları kentin, edebi ve estetik kültürünü geliştirmektedirler. Bu doğrultuda Bakanlığımızca müze kütüphaneciliği felsefesine uygun materyal ile donatılmış; yazarlara, eleştirmenlere, yayıncılara, çevirmenlere, edebiyatla ilgili sivil toplum kuruluşlarına ve tüm okuyuculara hizmet veren; yeni bir kültürel konsept olarak ele alınan edebiyat müze kütüphaneler tasarlandı. Basımlar ve yazarlara ait objeler (kalem, daktilo gibi araç-gereçler) ve sergiler edebiyat müze kütüphanelerinin müze boyutunu; dermesinde bulunan 20. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatı üst başlığı altında toplanan her türden yazınsal yapıt ile il halk kütüphanelerine bağlı “uzmanlık kütüphaneleri” olarak hizmet vermeleri ise kütüphane boyutunu oluşturmaktadır.”

Edebiyat müze kütüphanelerinin, bulundukları ilin kültürel dokusunu ve mimari özelliklerini yansıtan estetik niteliği yüksek bağımsız binalarda kurulduğunu vurgulayan Hakan İkbal, sözlerini şöyle noktaladı: “Bu doğrultuda ülkemizde şu ana kadar 6 adet edebiyat müze kütüphanesi açılmıştır. Bunlar, Adana’da Karacaoğlan, İstanbul’daAhmet Hamdi Tanpınar, Ankara’da Mehmet Akif Ersoy, Diyarbakır Ahmet Arif,Erzurum’da Erzurumlu Emrah ve Kütahya’da Evliya Çelebi edebiyat müze kütüphaneleri.”