Türkiye Deprem Tarihi, Türkiye’de Yaşanan Depremler Hakkında Bilgi
TÜRKİYE’DEKİ BÜYÜK DEPREMLER
| 1902 – 2005 |
| Türkiye’de 1902 yılından itibaren yaşanan depremler… |
| Bu tabloda, büyüklükleri 5 ve daha yüksek olan depremlere yer verilmiştir.Büyüklüğü 5’in üzerinde olan ve can kaybına yol açan son deprem, 25 Ocak 2005’de Hakkari’de meydana geldi, 2 kişi öldü. |
17 Ağustos 1999 Marmara Depremi‘ndeki ölü ve yaralılar ile ilgili rakamlar 19.10.1999 tarihli Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi açıklamasından alınmıştır. 12 Kasım 1999 Düzce Depremi‘ndeki ölü ve yaralılar ile ilgili rakamlar 2.2.2000 tarihli Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi açıklamasından alınmıştır. Ağustos 2004 – Gökova Çevresi Deprem Etkinliği: |
Türkiye tarihinde meydana gelmiş büyük depremler
| 1900 – 1945 Yılları Arası | 1946 – 1970 Yılları Arası | 1971 – 2006 Yılları Arası |
| No | TARİH | SAAT | YER | ŞİDDET | Mag (Ms) | Can Kaybı | Hasarlı Bina |
| 1 | 29.04.1903 | 01:46 | Malazgirt (MUŞ) | IX | 6.7 | 600 | 450 |
| 2 | 09.08.1912 | 03:29 | Mürefte (TEKİRDAĞ) | X | 7.3 | 216 | 5540 |
| 3 | 04.10.1914 | 00:07 | BURDUR | IX | 6.9 | 300 | 6000 |
| 4 | 13.09.1924 | 16:34 | Horasan (ERZURUM) | IX | 6.8 | 60 | 380 |
| 5 | 07.08.1925 | 08:46 | Dinar (AFYON) | VIII | 5.9 | 3 | 2043 |
| 6 | 22.10.1926 | 21:59 | KARS – ERMENİSTAN | VIII | 6.0 | 355 | – |
| 7 | 31.03.1928 | 02:29 | Torbalı (İZMİR) | IX | 6.5 | 50 | 2500 |
| 8 | 18.05.1929 | 08:37 | Suşehri (SİVAS) | VIII | 6.1 | 64 | 1357 |
| 9 | 07.05.1930 | 00:34 | TÜRK –İRAN SINIRI | X | 7.2 | 2514 | – |
| 10 | 19.07.1933 | 22:07 | Çivril (DENİZLİ) | VIII | 5.7 | 20 | 200 |
| 11 | 04.01.1935 | 16:41 | Erdek (BALIKESİR) | VIII | 6.4 | 5 | 600 |
| 12 | 19.04.1938 | 12:59 | KIRŞEHİR | IX | 6.6 | 160 | – |
| 13 | 22.09.1939 | 02:36 | Dikili (İZMİR) | IX | 6.6 | 60 | 1235 |
| 14 | 21.11.1939 | 10:48 | Tercan (ERZİNCAN) | VII | 5.9 | 43 | – |
| 15 | 27.12.1939 | 01:57 | ERZİNCAN | X-XI | 7.9 | 32968 | 116720 |
| 16 | 13.04.1940 | 08:29 | YOZGAT -KAYSERİ | VIII | 5.6 | – | 1000 |
| 17 | 23.05.1941 | 21:51 | MUĞLA | VIII | 6.0 | – | 200 |
| 18 | 10.09.1941 | 23:53 | Erciş (VAN) | VIII | 5.9 | 192 | 600 |
| 19 | 12.11.1941 | 12:04 | ERZİNCAN | VIII | 5.9 | 15 | – |
| 20 | 15.11.1942 | 19:01 | Bigadiç (BALIKESİR) | VIII | 6.1 | 16 | 2187 |
| 21 | 21.11.1942 | 16:01 | Osmancık (ÇORUM) | VIII | 5.5 | 2 | 150 |
| 22 | 20.12.1942 | 16:03 | Erbaa (TOKAT) | IX | 7.0 | 3000 | 32000 |
| 23 | 20.06.1943 | 17:32 | Hendek (ADAPAZARI) | IX | 6.6 | 336 | 2240 |
| 24 | 27.11.1943 | 00:20 | Ladik (SAMSUN) | IX-X | 7.2 | 4000 | 40000 |
| 25 | 01.02.1944 | 05:22 | Gerede-Çerkeş (BOLU) | IX-X | 7.2 | 3959 | 20865 |
| 26 | 25.06.1944 | 06:16 | Gediz (UŞAK) | VIII | 6.0 | 21 | 3476 |
| 27 | 06.10.1944 | 04:34 | Ayvalık (BALIKESİR) | IX | 6.8 | 30 | 5500 |
| 28 | 20.03.1945 | 09:58 | Ceyhan-Misis(ADANA) | VIII | 6.0 | 13 | 2500 |
| 1900 – 1945 Yılları Arası | 1946 – 1970 Yılları Arası | 1971 – 2006 Yılları Arası |
| No | TARİH | SAAT | YER | ŞİDDET | Mag (Ms) | Can Kaybı | Hasarlı Bina |
| 29 | 21.02.1946 | 17:43 | Ilgın (KONYA) | VIII | 5.5 | 12 | 3349 |
| 30 | 31.05.1946 | 05:12 | Varto-Hınıs (MUŞ) | VIII | 5.9 | 839 | 3000 |
| 31 | 23.07.1949 | 17:03 | Karaburun (İZMİR) | IX | 6.6 | 7 | 865 |
| 32 | 17.08.1949 | 20:44 | Karlıova (BİNGÖL) | IX | 6.7 | 450 | 3500 |
| 33 | 08.04.1951 | 23:38 | İskenderun (ANTAKYA) | VIII | 5.8 | 6 | 13 |
| 34 | 13.08.1951 | 20:33 | Kurşunlu (ÇANKIRI) | IX | 6.9 | 50 | 3354 |
| 35 | 03.01.1952 | 08:03 | Hasankale (ERZURUM) | VIII | 5.8 | 41 | 701 |
| 36 | 22.10.1952 | 19:00 | Ceyhan – Misis (ADANA) | VIII | 5.6 | 10 | 617 |
| 37 | 18.03.1953 | 21:06 | Yenice (ÇANAKKALE) | IX | 7.2 | 265 | 6750 |
| 38 | 07.09.1953 | 05:58 | Kurşunlu (ÇANKIRI) | VIII | 6.0 | 2 | 230 |
| 39 | 16.07.1955 | 09:07 | Söke – Balat (AYDIN) | IX | 6.8 | 23 | 470 |
| 40 | 20.02.1956 | 22:31 | ESKİŞEHİR | VIII | 6.4 | 1 | 2819 |
| 41 | 25.04.1957 | 04:25 | Fethiye Rodos (MUĞLA) | IX | 7.1 | 67 | 3200 |
| 42 | 26.05.1957 | 08:33 | Abant (BOLU) | IX | 7.1 | 52 | 5200 |
| 43 | 25.04.1959 | 02:26 | Köyceğiz (MUĞLA) | VIII | 5.9 | – | 775 |
| 44 | 23.05.1961 | 04:45 | Fethiye Rodos (MUĞLA) | VIII | 6.3 | – | 61 |
| 45 | 19.09.1963 | 18:58 | Çınarcık (İSTANBUL) | VIII | 6.3 | 1 | 230 |
| 46 | 30.01.1964 | 19:45 | Tefenni (BURDUR) | VIII | 5.7 | – | 39 |
| 47 | 14.06.1964 | 15:15 | MALATYA | VIII | 6.0 | 8 | 847 |
| 48 | 06.10.1964 | 16:31 | Manyas (BALIKESİR) | IX | 7.0 | 23 | 5398 |
| 49 | 13.06.1965 | 22:01 | DENİZLİ | VIII | 5.7 | 14 | 488 |
| 50 | 07.03.1966 | 03:16 | Varto (MUŞ) | VIII | 5.6 | 14 | 1100 |
| 51 | 19.08.1966 | 14:22 | Varto (MUŞ) | IX | 6.9 | 2396 | 20007 |
| 52 | 22.07.1967 | 18:56 | Mudurnu (ADAPAZARI) | IX | 6.8 | 89 | 7116 |
| 53 | 26.07.1967 | 20:53 | Pülümür (TUNCELİ) | VIII | 5.9 | 97 | 1282 |
| 54 | 03.09.1968 | 10:19 | Bartın (ZONGULDAK) | VIII | 6.5 | 29 | 2478 |
| 55 | 23.03.1969 | 23:08 | Demirci (MANİSA) | VIII | 5.9 | – | 945 |
| 56 | 06.04.1969 | 05:49 | Karaburun (İZMİR) | VIII | 5.9 | 53 | 3072 |
| 57 | 28.03.1970 | 03:48 | Alaşehir (MANİSA) | VIII | 6.5 | 53 | 3072 |
| 58 | 28.03.1970 | 23:02 | Gediz (KÜTAHYA) | IX | 7.2 | 1086 | 19291 |
| 59 | 19.04.1970 | 15:29 | Gediz (KÜTAHYA) | VIII | 5.8 | – | 1360 |
| 60 | 23.04.1970 | 11:01 | Demirci (MANİSA) | VIII | 5.6 | – | 411 |
| 1900 – 1945 Yılları Arası | 1946 – 1970 Yılları Arası | 1971 – 2006 Yılları Arası |
| No | TARİH | SAAT | YER | ŞİDDET | Mag (Ms) | Can Kaybı | Hasarlı Bina |
| 61 | 12.05.1971 | 08:25 | BURDUR | VIII | 5.9 | 57 | 3227 |
| 62 | 22.05.1971 | 18:43 | BİNGÖL | VIII | 6.8 | 878 | 9111 |
| 63 | 06.09.1975 | 12:20 | Lice (DİYARBAKIR) | VIII | 6.6 | 2385 | 8149 |
| 64 | 24.11.1976 | 14:22 | Muradiye (VAN) | IX | 7.5 | 3840 | 9232 |
| 65 | 05.07.1983 | 15.01 | Biga (ÇANAKKLAE) | VIII | 6.1 | 3 | 85 |
| 66 | 30.10.1983 | 07:12 | ERZURUM – KARS | VIII | 6.9 | 1155 | 3241 |
| 67 | 18.09.1984 | 15:26 | Balkaya (ERZURUM) | VIII | 6.4 | 3 | 570 |
| 68 | 05.05.1986 | 06:35 | Doğanşehir (MALATYA) | VIII | 5.9 | 7 | 824 |
| 69 | 06.06.1986 | 13:39 | Doğanşehir (MALATYA) | VIII | 5.6 | 1 | 1174 |
| 70 | 07.12.1988 | 09:41 | Kars (ERMENİSTAN) | X | 6.9 | 4 | 546 |
| 71 | 13.03.1992 | 19:08 | ERZİNCAN | VIII | 6.8 | 653 | 8057 |
| 72 | 15.03.1992 | 18:16 | Pülümür (TUNCELİ) | VII | 5.8 | – | 439 |
| 73 | 06.11.1992 | 21:08 | Doğanbey (İZMİR) | VII | 6.0 | – | 55 |
| 74 | 28.01.1994 | 17:45 | MANİSA | VI | 5.1 | – | 44 |
| 75 | 01.10.1995 | 17:57 | Dinar (AFYON) | VIII | 6.1 | 90 | 44 |
| 76 | 05.12.1995 | 18:49 | Kığı (TUNCELİ) | VI+ | 5.7 | 1 | – |
| 77 | 14.08.1996 | 01:55 | Mecifözü (AMASYA) | VI+ | 5.6 | 1 | 2606 |
| 78 | 22.01.1997 | 17:57 | ANTAKYA | VI+ | 5.4 | 1 | 1841 |
| 79 | 13.04.1998 | 18:14 | Karlıova (BİNGÖL) | VI | 5.0 | – | 148 |
| 80 | 27.06.1998 | 16:55 | Ceyhan (ADANA) | VIII | 6.2 | 146 | 31463 |
| 81 | 17.08.1999 | 03:01 | Gölcük (KOCAELİ) | X | 7.8 | 17480 | 73342 |
| 82 | 12.111999 | 18:57 | DÜZCE | IX | 7.5 | 763 | 35519 |
| 83 | 06.06.2000 | 05:41 | ÇANKIRI | VII | 6.1 | 1 | 1766 |
| 84 | 15.12.2000 | 18:44 | Sultandağı (AFYON) | VII | 5.8 | 6 | 547 |
| 85 | 25.06.2001 | 16:58 | OSMANİYE | VII | 5.5 | – | 66 |
| 86 | 03.02.2002 | 09:11 | Çay – Sultandağı (AFYON) | VII | 6.4 | 44 | 622 |
| 87 | 27.01.2003 | 07:26 | Pülümür (TUNCELİ) | VII | 6.2 | 1 | 50 |
| 88 | 01.05.2003 | 03:27 | BİNGÖL | VII | 6.4 | 176 | 6000 |
| 89 | 25.03.2004 | 21:30 | Aşkale (ERZURUM) | VII | 5.6 | 9 | 1280 |
| 90 | 02.07.2004 | 01:30 | Doğubeyazıt (AĞRI) | VII | 5.1 | 17 | 1000 |
Türkiye’nin deprem tarihi ile ilgili bilgi
Bir deprem ülkesi olan Türkiye’de bugüne kadar farklı büyüklükte ve şiddetlerde pek çok deprem yaşandı. İşte depremle yaşamayı öğrenemeyen ülkemizin deprem tarihi…
Türkiye, bundan 10 yıl önce Marmara’da yaşanan ve 17 bin 480 kişinin hayatını kaybettiği depremi anıyor. Marmara depremi, dünyanın en aktif deprem kuşaklarından birinde yer alan Türkiye’de yaşanan ne ilk depremdi, ne de son. Ülkemiz bugüne kadar onlarca büyük deprem geçirdi. İşte o depremlerden bazıları:
Dünyanın en aktif deprem kuşaklarından birinde yer alan Türkiye’de, ölçümlerin yapılmaya başladığı 1900 yılından bu yana en şiddetlisi 7.9 olarak kaydedilen 90 büyük depremde, resmi verilere göre 82 bin 372 kişi hayatını kaybetti.
Geçen yüzyılda ülkede kaydedilen en yıkıcı deprem, 26 Aralık 1939 tarihinde Erzincan‘da meydana geldi. Kış şartlarının yaşandığı bu dönemde 32 bin 962 vatandaş hayatını kaybetti. Yurt çapında ulusal yasın ilan edildiği depremde, yıkımın yanı sıra soğukla da mücadele eden depremzedelere, ancak iki gün sonra ulaşılabildi. Bu trajedi, Türkiye’nin deprem gerçeğiyle yüzleşmesine yol açarken, ilk kez alınacak önlemlerin tartışılmasına başlandı. Ancak önlemler bazında kayda değer düzenlemeler gerçekleştirilemedi.
Bu depremin ardından 1942’de Tokat Erbaa‘da 3 bin, 1943’te Samsun‘un Ladik ilçesinde 4 bin, 1944’de Bolu Gerede-Çerkeş‘de 3 bin 959 kişinin hayatına mal olan 7.2 aletsel büyüklüğünde 3 büyük deprem ülke gündemine girdi.
Muş Varto‘da 1966 yılında 6.9 büyüklüğünde kaydedilen depremde 2 bin 396, Kütahya Gediz‘de 1970 yılında 7.2 büyüklüğündeki depremde 1086, Diyarbakır Lice‘de 1975 yılında6.6 büyüklüğündeki depremde de 2 bin 385 vatandaş kaybedildi.
Sonraki yıllarda 1976 Van Muradiye’de 7.5 büyüklüğündeki depremde 3 bin 840, 1983’deErzurum ve Kars‘ta 6.9 büyüklükte depremde 1155, 1992 Erzincan‘da 6.8 büyüklüğündeki depremde de 653 yurttaşını yitiren Türkiye, 1999 yılına gelindiğinde Marmara depremi olarak anılacak Gölcük merkezli 7.8 büyüklüğündeki sarsıntıyla uyandı. Bu depremde, resmi kayıtlara göre can kaybı bilançosu, 17 bin 480 oldu. Aynı yıl içinde 763 vatandaş da, Düzce‘de 7.5büyüklüğünde meydana gelen depremde can verdi.
Türkiye’de Yaşanan Diğer Büyük Depremler
• 28 Nisan 1903 – Malazgirt: Sismik aletlerle ölçülen ilk depremlerden biri olan bu depremde 2 bin 626 kişi yaşamını yitirdi. Depremin büyüklüğü 6,7 olarak belirlendi.
• 9 Ağustos 1912 – Mürefte: Büyüklüğü 7,3 olan bu depremde216 kişi yaşamını yitirdi, 466 kişi de yaralandı.
• 6 Mayıs 1930 – Hakkâri: Hakkâri’nin sınır bölgesinde gerçekleşen bu depremde 2 bin 514 kişi öldü. Depremin büyüklüyüyse 7,2’ydi.
• 26 Aralık 1943 – Tosya/Ladik: 2 bin 824 kişinin yaşamına mal olan bu depremin büyüklüğü 7,2 olarak ölçülmüştü.
• 1 Şubat 1944 – Bolu/Gerede: 7,2 büyüklüğündeki depremde 3 bin 959 kişi öldü, çok sayıda insan evsiz kaldı.
• 31 Mayıs 1946 – Varto/Hınıs: Yazın başlangıcında yaşanan bu depremde 839 kişi yaşamını yitirdi, 349 kişi yaralandı.
• 24 Aralık 1976 – Çaldıran/Muradiye: Yaşanan en büyük depremlerden biri olan bu depremin büyüklüğü 7,2 olarak ölçüldü. Can kaybı 3 bin 840‘tı. 497 kişi yaralandı, birçok kişi evsiz kaldı.
• 1 Kasım 1995 – Dinar: 5,9 büyüklüğündeki depremde ölü sayısı 94.
• 27 Haziran 1998 – Ceyhan: 6,3 büyüklüğündeki deprem başta Ceyhan olmak üzere bütün Adana’yı etkiledi. 84 kişinin hayatını yitirdiği depremde 310 kişi yaralandı, yüzlerce ev hasar gördü.
İşte Türkiye’nin deprem tarihçesi
İşte Türkiye’nin deprem tarihçesi
Anadolu, binlerce yıldır deprem gerçeğiyle yaşıyor. İki İngiliz bilim adamı N.N. Abraseys ile C.F. Finkel’ın 30 yıllık çalışmasının sonucunda hazırlanan “Türkiye’de ve Komşu Bölgelerde Sismik Etkinlikler” adlı eser, 1500-1800 yılları arasında meydana gelen depremleri ele alıyor.
TÜBİTAK Yayınları’ndan çıkan eser, belirtilen süre içerisinde bugün Türkiye’nin sınırları içinde kalan bölge ve çevresinde meydana gelen depremler için başvuru kitabı niteliğini taşıyor.
Kitaba göre, 1500-1800 yılları arasındaki depremler şöyle:
-10 Eylül 1509 (Marmara Denizi)
-20 Ocak 1544 (Doğu Anadolu)
-10 Mayıs 1556 (Marmara Denizi- Çok sayıda insan yaşamını yitirdi)
-27 Haziran 1583 (Doğu Anadolu- 15 bin kişi öldü)
-7 Nisan 1646 (Van Gölü’nün güneydoğusu)
-17 Ağustos 1668 (Kuzey Anadolu Fay Hattı- bin 800 kişinin ölümüne neden oldu)
-10 Temmuz 1668 (İzmir- 5 binden fazla insan hayatını kaybetti)
-25 Mayıs 1719 (Marmara Denizi- 6 binden fazla insan öldü)
-2 Eylül 1754 (İzmit Körfezi- İstanbul’da ağır hasara yol açtı)
-22 Mayıs 1766 (Marmara Denizi- Bölgede depremden etkilenmemiş bir tek ev bile kalmadı)
-3-5 Temmuz 1778 (İzmir- Deprem, İzmir’in tamamını harabeye çevirdi…
İstanbulun Deprem Tarihi – Son Depremler – Tarihteki Büyük Depremler
SON ARAŞTIRMALAR
Prof.dr. Naci Görür, “Marmara Denizi Altındaki Faylarda Normalde 220 Yılda Biriken Enerji ve Stres Gölcük ve Düzce Depremleri ile 55 Saniyede Yüklenmiştir. Deprem Hızla Yaklaşıyor. 250 Yılda Bir Tekrarlanan Deprem Oluşma Süresi Dolmak Üzere. Maalesef Bizim Nesil Tam Bu Süreye Denk Geldi Bu Strese Bu Kabuk Fazla Dayanmaz” Diye Konuştu.
Marmara Denizi dibindeki fay hatlarına denizaltıyla inerek inceleme ve gözlem yapan İTÜ Maden Fakültesi Öğretim Üyesi ve deprem uzmanı Prof.Dr. Naci görür gözlem ve incelemelerini “Fay’a Seyahat” ismiyle kitaplaştırdı.
İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayınlanan kitabın tanıtımı dolayısıyla düzenlenen toplantıda bir konuşma yapan Prof.Dr. Naci Görür, “Marmara Denizi altındaki faylarda normalde 220 yılda biriken enerji ve stres Gölcük ve Düzce depremleri ile 55 saniyede yüklenmiştir. Deprem hızla yaklaşıyor. 250 yılda bir tekrarlanan deprem oluşma süresi dolmak üzere. Maalesef bizim nesil tam bu süreye denk geldi Bu strese bu kabuk fazla dayanmaz” diye konuştu.
1.239 METRE DERİNLİKTEKİ FAY HATTI KIPIR KIPIR
Marmara Denizi içinde çok ciddi bir fay sistemi olduğunu, denizin bin 239 metre derinliğine inerek yaptıkları gözlemler ve çektikleri görüntülerle bilimsel olarak tespit ettiklerini belirten Prof.Dr. Naci Görür, “İstanbul’u tehdit eden fay her şeyiyle kıpır kıpır. Birçok noktada fay hattı üzerinde sular ve gazlar fokurduyor.Bu haliyle 1999 Gölcük depremi öncesi İzmit Körfezi’ndeki fay kolunun durumuna benziyor” dedi. Kitapla birlikte verilen DVD de Marmara Denizi’nin dibindeki fay hatlarından çarpıcı görüntüler sunuyor.
ANKARA’ NIN SESSİZLİĞİ FAYLARIN SESSİZLİĞİNDEN DAHA ÇOK ÜRKÜTÜYOR
Uzun zamandır yer bilimleri alanında uluslararası uzmanlarla bilimsel çalışmalar yürüttüklerini, ancak şimdiye kadar Ankara’dan, Hükümet etkililerinden resmi ya da gayri resmi hiçbir bilgi talebinde bulunulmadığından yakınan Prof.Dr. Görür, “Deprem konusunda Ankara’nın ve bizi yönetenlerin bu sessizliği beni Marmara Denizi’nin altındaki fayların sessizliğinden çok daha fazla ürkütüyor” görüşünü dile getirdi.
2029’A KADAR DEPREM BEKLENİYOR
Naci Görür, “2029 yılına kadar Marmara’da büyük bir deprem olabilir. Bu durum bizim şahsi görüşümüz ya da hiçbir araştırmaya dayanmadan görüş açıklayan bazı meslektaşlarımızın yaptığı spekülasyon olmayıp, bizzat uluslar arası ekibin yürüttüğü bilimsel araştırmaların ortaya koyduğu gerçektir” diye konuştu.
Gelişmiş ülkelerde hiçbir yıkıma ve can kaybına yol açmayan 5 büyüklüğündeki depremlerin bile Türkiye’de ciddi hasara ve ölümlere neden olduğunu savunan Görür, “O yüzden Marmara Depreminin büyüklüğü 6 mı 7 mi olur tartışmasına odaklanmak yerine Hükümetimiz bu ciddi tehlike karşısında yerel yönetimlerle birlikte çok ciddi bir çalışma içine girip gerekli çalışmaları hiç zaman kaybetmeden yapmalı. Hükümet derhal bu işe el atmalı. Sadece yerel yönetimlerin çabası ile bu risk ve tehdidin giderilmesi mümkün değildir” dedi.
Prof.Dr. Naci Görür, İstanbul’daki yapıların yüzde 60’ından fazlasının kaçak olduğuna dikkat çekerek, Hükümet ve yerel yönetimlerin öncülüğünde bankaların, mortgage ve sigorta şirketlerin oluşturacağı bir şemsiye altında kentsel dönüşüm planlarının depreme uygun yapılar üretecek şekilde geliştirilmesi gereğine işaret etti.
Haber : ANKA
**********************************************************
İstanbul’un geçmişteki kıyametleri; ( Alıntı : Hürriyet Gazetesi )
Tarih boyunca bir çok deprem yaşayan İstanbul, depremle Bizans İmparatorluğuna başkent olmasından 12 yıl sonra, 342 yılında tanıştı, ancak kent depremden çok fazla etkilenmedi. İstanbul halkı, bir çok küçük sarsıntının dışında 447, 542, 1296, 1509, 1719, 1766, 1894, 1912, 1935, 1963 ve 1999’da meydana gelen depremlerle korku dolu anlar yaşadı.
Eminönü Belediyesince, Topkapı Sarayı Müzesi Başkanı Prof. Dr. İlber Ortaylı, tarihçi Prof. Dr. Vahdettin Engin ve Yrd. Doç. Dr. Erhan Afyoncu’ya hazırlatılan “Payitaht-ı Zemin Eminönü: Bir Dünya Başkenti” adlı eserden derlenen bilgilere göre, kentte, tarih boyunca bir çok deprem yaşandı.
İstanbul, ilk depremini Bizans İmparatorluğunun başkenti olmasından 12 yıl sonra 342 yılında yaşadı. Ancak kent depremden çok fazla etkilenmedi.
İstanbul, 24 Ağustos 358’de İzmit’i yerle bir eden depremle yeniden sarsıldı. Kentte, 402, 412, 417, 423, 437 ve 442 yıllarında meydana gelen depremler çeşitli hasarlara yol açtı.
İstanbul’da 447’de meydana gelen deprem büyük yıkıntıya neden oldu. Bu yıllarda “Tanrının Kırbacı Atilla” Roma ve İstanbul’u tehdit ettiği için surların önemli bir kısmının yıkılması, kentte paniğe yol açtı. İstanbullular, bu tehdidi önleyebilmek için gece gündüz çalışarak surları bir kaç ayda tamir etti.
Sonraki yıllarda da İstanbul depremlerle sallanmaya devam etti. 450, 477, 487, 525, 533 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’da hasara sebep oldu.
Bir çok evi, surları, heykelleri yıkan 16 Ağustos 542’deki şiddetli deprem, binlerce insanın ölmesine neden oldu. İstanbul’da 7 Mayıs 558’de gerçekleşen deprem çok büyük hasara yol açtı, Ayasofya’nın kubbesi çöktü, yüzlerce ev yıkıldı.
İMPARATORUN YATAĞI SARSILDI
İstanbul, 583 ve 611 yılındaki depremlerden sonra uzun süre depremlerden uzak yaşadı. Yaklaşık 130 yıl sonra 26 Ekim 740’ta İstanbul büyük bir depremle sarsıldı, daha sonra 780, 790, 796, 860, 866, 869, 948, 989 ve 1010 depremleri meydana geldi. İstanbul 13 Ağustos 1032 ve 16 Mart 1033’te arka arkaya iki depremle tahrip oldu, bunları 1042 ve 1064 depremleri izledi.
Kentte 1 Mart 1202’de meydana gelen deprem, şiddeti kadar saraydaki olayla da tarihteki yerini aldı. Depremde Bizans İmparatorunun yatağının önü yarıldı ve bir harem ağası oraya düşerek öldü.
Bu depremden 3 yıl sonra İstanbul 1261’ye kadar sürecek Latin işgaline uğradı. Latin döneminde 11 Mart 1231 salı günü meydana gelen şiddetli depremde şehir ve surlar zarar gördü.
1419 DEPREMİNDE TSUNAMİ MEYDANA GELDİ
Fazla şiddetli olmayan 1289 depreminden 7 yıl sonra 1 Haziran 1296 Cuma gecesi İstanbul’da büyük bir deprem oluştu. Bu depremde İstanbul’da taş üstünde taş kalmadı. Evler, saraylar, kiliseler, surlar yakıldı, su baskınları meydana geldi, artçı sarsıntılar 2 ay kadar devam etti ve Bizanslılar’a korku dolu anlar yaşattı.
İstanbul, Ocak 1303’te ard arda 2 deprem yaşadı. Depremin 1. Athanasios’un ikinci kez patrikliğe tayini sırasında meydana gelmesi, patriğin “Hayır duası” olmadığı şeklinde yorumlandı.
Bizanslılar 1402’de Timur karşısında Osmanlılar’ın mağlup olmasına sevinirken İstanbul’da meydana gelen deprem, sevinçlerini kursaklarında bıraktı. 1419 depreminde tsunami meydana geldiği de anlatıldı. Bizans döneminde İstanbul’da son deprem 1437’de oldu.
1000 YILINDAN SONRAKİ EN BÜYÜK DEPREM
Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet’in 1453’te İstanbul’u fethinden sonra meydana gelen iki büyük deprem, 2. Bayazıd’ın hükümdarlığı dönemine denk geldi. Kentte 10 Eylül 1509 günü gece saat 04.00’te meydana gelen deprem, İstanbul için çok yıkıcı oldu. “Kıyamet-i Sugra” yani “Küçük Kıyamet” olarak adlandırılan depremden sonra padişah Edirne’ye gitti.
İnsanlar ne olduğunu anlayamadan bütün şehir harap oldu. 1509 İstanbul Depremi, “1000 yılından sonraki dönemde Doğu Akdeniz’de meydana gelen en büyük deprem” olarak nitelendirildi. Bolu’dan Edirne’ye kadar kendini hissettiren depremde şehir halkının yaklaşık yüzde 10’u deprem sonucu ya öldü ya da yaralandı.
Deprem en büyük hasarı camilere verdi. 109 cami tamamen yıkılırken ayakta kalanların da tümünün minaresi tahrip oldu. 1070 ev yıkıldı, surlar zarar gördü, burçlardan 49’u yıkıldı ya da ağır hasar gördü.
Ayasofya Camisi’nin ise fetihten sonra yapılan minaresi yıkıldı. 2. Bayazıd’ın Topkapı Sarayı’ndaki yatak odası da depremden çöktü, ancak padişah bir kaç saat önce odadan ayrıldığı için zarar görmedi.
EK VERGİ KONULDU
Depremden sonra toplanan Divan-ı Hümayun, depremin izlerini silebilmek için her evden 22 akçe ek vergi toplanmasına karar verdi.
Şehrin yeniden imar edilmesi için imparatorluk çapında harekete geçildi. Anadolu’dan 37 bin, Rumeli’den 29 bin işçi ve usta İstanbul’a getirildi. Şehrin imarı için işçi ve malzeme temini zaman aldığından İstanbullular 1509 kışını derme çatma yapılarda büyük zorluklar içinde geçirdi.
İstanbul’daki imar faaliyetlerine 29 Mart 1510’da başlandı ve çok kısa bir sürede 1 Haziran 1510’da bitirildi.
FATİH CAMİ HER DEPREMDE ZARAR GÖRDÜ
İstanbulluların hafızalarındaki korkuyu 10 Temmuz 1510’da meydana gelen deprem tekrar canlandırdıysa da fazla bir hasara yol açmadı.
Kentte 10 Mayıs 1556’da yaşanan deprem ise hayli yıkıcı oldu. Her İstanbul depreminde olduğu gibi bu depremde de Fatih Camisi büyük zarar gördü. Ayrıca Ayasofya Camisi ve surlarda da hasar oluştu.
Bu tarihten sonra 90 yıl kadar İstanbul’da deprem olmadı. 28 Haziran 1648’de sabaha yakın bir saatte İzmit ve İstanbullular depremle uyandı. Ancak bu depremin merkez üssü uzakta olduğu için İstanbul’da fazla bir hasara yol açmadı. Daha sonra, 1653, 1654 ve 1659 depremleri meydana
geldi.
İstanbul’da 1663 Kasımında meydana gelen deprem aynı anda patlayan fırtına ile kente büyük zarar verdi.
Kent 23 yıl aradan sonra Ege Adaları, Karadeniz’in Anadolu sahilleri, Edirne civarı ve bu arada İstanbul’da da hissedilen büyük bir depremle sarsıldı. Ancak bu felaket yüzünden bölgede oluşan zarar konusunda yeterli bilgi bulunmuyor. İstanbul’da 1688, 1689, 1690’da da çok şiddetli olmayan depremler meydana geldi.
18. YÜZYIL KABUS
- yüzyıl, İstanbul’da depremlerin adeta kabusa döndüğü bir dönem oldu. 1708, 1711, 1712, 1715’te meydana gelen depremler fazla hasara yol açmadı, ancak 1719 sabahı meydana gelen deprem oldukça şiddetliydi. Tahribat sahası Düzce’den başlayan deprem, İzmit, Sapanca, Orhangazi, Karamürsel ve Yalova’yı da etkiledi. İstanbul’da camiler, saraylar ve surlarda yıkıntılar meydana geldi.
İstanbul’da 1723-1749 yılları arasında meydana gelen depremler önemli can ve mal kaybına yol açmadı. 2 Eylül 1754 gecesi meydana gelen depremden sonra dönemin padişahı I. Mahmud şehri terk etti.
İKİNCİ BÜYÜK DEPREM 1766’DA
Osmanlı hakimiyeti altındaki İstanbul’da 1509’dan sonra ikinci büyük deprem, 22 Mayıs 1766’da yaşandı. Kurban Bayramı’nın üçüncü gününe denk gelen deprem, bir perşembe günü, güneş doğduktan yarım saat sonra meydana geldi. Deprem sırasında korkunç gürültüler işitildi ve bu gürültüleri yaklaşık 2 dakika süren bir sarsıntı takip etti. Bundan sonra ise 4 dakika kadar süren düşük şiddetli deprem oldu. Bu depremin artçısı olan sarsıntılar 8 ay devam etti. Depremde yaklaşık 4 bin kişi öldü, çok sayıda kişi de yaralandı.
Depremde Fatih Camisi tamamen harap oldu, 100’den fazla öğrenci medresenin yıkıntıları altında kaldı. Sultanahmet, Çorlulu Ali Paşa, İbrahim Paşa, Davud Paşa, Firuzağa, Hafız Ahmed camileri de hasar gördü. Topkapı Sarayı, Eski Saray ve surlar da etkilendi. Devrin padişahı 3. Mustafa bir kaç gün boyunca çadırda kaldıktan sonra İstanbul’u terk ederek Edirne’ye gitti.
Vezirhan, Hırkacılar, Şekerciler, Baltacılar, Çuhacılar ve Kalpakçılar hanlarında bazı bölümler yıkıldı. Kapalıçarşı, Esir Pazarı ve Örücüler Çarşısı da hasar gördü. Yerebatan Sarnıcı’nın desteklerinden biri çöktü ve şehir sular altında kaldı. Yollar ve köprüler hasar gördü, bazı yollar kapandı.
Halk uzun süre çadırlarda kaldı. Artçı depremlerin 8 ay sürmesi ve 5 Ağustosta da şiddetli bir depremin daha yaşanması insanların evlerine uzun süre girmesini engelledi.
Şehirdeki gıda depolarının ve hanların yıkılması veya harap olması sonucu yiyecek sıkıntısı doğdu, içme suyu şebekesinin zarar görmesi halkın temiz su bulmasını zorlaştırdı.
1894 DEPREMİ
İstanbul’u tarih boyunca etkileyen büyük depremlerden biri de 10 Temmuz 1894’te yaşandı. Kent, öğleden sonra 12.24’te şiddetli bir depremle sarsıldı. Deprem yaklaşık 18 saniye sürdü ve birbirini takip eden 3 dalga halinde etkisini hissettirdi.
17 Ağustos 1999 Marmara Depremi, özellikleri itibariyle İstanbulluları çok korkutan ve günlerce sokaklarda kalmalarına neden olan 1894 depremine benzetildi. Depremin birinci derecede etkilediği alanlar Marmara Depremi’nin etkilediği alanlarla benzerlik gösterdi. 1894 depreminden Adapazarı, İzmit, Gebze, Kartal, Adalar, Üsküdar, İstanbul, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Çatalca, Marmara Denizi’nin bir kısmı, Bozburun, Yalova, Karamürsel ve Sapanca etkilendi.
Dönemin padişahı 2. Abdülhamid, zarara uğrayan ve ihtiyacı olan halka yardım yapılmasını istedi ve yaralıların belediye hastanesinde tedavi edilmesini sağladı.
Depremin olduğu gün hemen hasar tespitine başlandı. Ayasofya Camisi’nin tamiri için 544 bin kuruşluk bir ödenek ayrıldı.
Depremin yarattığı korku nedeniyle halk günlerce evlerine girmedi, memurlar da işlerine gitmedi. 2. Abdülhamid, 11 Temmuzda bütün memurların iş yerlerine girmelerini emretti. Buna rağmen memurların binalara girmemesi üzerine bakanlık bahçelerine barakalar inşa edildi.
Depremzedelere yardım kampanyası düzenlenmesi de bu arada gündeme geldi. 2. Abdülhamid 16 Temmuz 1894 tarihli iradesinde depremden zarar görenler için kendi adına 1000 lira bağışladığını, şehzade ve sultanlarının ise 500 lira ile kampanyaya katıldıklarını belirtti. Bu arada yabancı ülkeler de yardım kampanyaları düzenledi.
Bu deprem sonrasında 2. Abdülhamid biri Yıldız Sarayı bahçesine diğeri İstanbul Rasathanesi’ne konulmak üzere son sistem 2 sismograf alınmasına karar verdi.
Sarsıntının niteliğini ve etkilediği alanları araştırmak üzere Atina Rasathanesi Müdürü Ejinitis, 2. Abdülhamid tarafından İstanbul’a davet edildi. Ejinitis, Marmara Denizi’nde yaptığı araştırmanın sonuçlarını Padişah’a sundu.
Deprem çok şiddetli olmasına rağmen Marmara Denizi’nde meydana geldiği için İstanbul’daki binalarda çok büyük bir tahribata yol açmadı. Tahminlere göre bu depremde 280 kişi öldü, 298 kişi de yaralandı.
10 Temmuz depreminde yıkılan yerlerden birisi hiç beklenmedik şekilde Kapalıçarşı oldu. Yapılan araştırmada Kapalıçarşı esnafının dükkanlarını genişletmek amacıyla duvarları tıraşlayarak incelttikleri ve bu incelen kemerlerin depremin sarsıntısına dayanamadığı anlaşıldı.
1912 DEPREMİ
Osmanlı döneminde İstanbul’u etkileyen son büyük deprem 9 Ağustos 1912’de Şarköy-Mürefte’de meydana gelen 7,3 büyüklüğündeki depremdi.
Edirne’nin güneyinde büyük hasara yol açan deprem, İstanbul’da bir çok evin bacasının yıkılmasına, duvarlarının çatlamasına ve telgraf direklerinin hasar görmesine neden oldu.
İstanbul’u şiddetle sarsan 1894 ve 1999 depremleri arasında Marmara Denizi merkezli iki ayrı deprem daha şehirde etkili oldu. Bu depremlerin her ikisi de 6,4 büyüklüğünde olup, biri 4 Ocak 1935’te, diğeri ise 18 Eylül 1963 tarihinde meydana geldi. Her iki deprem de İstanbul’da şiddetli hissedildi, İstanbul bu depremleri önemli bir hasar görmeden atlatmayı başardı.
İstanbul’u derinden etkileyen ve insanların deprem gerçeği ile yüzleşmesine yol açan 17 Ağustos 1999 Marmara Depreminden 36 yıl önce 18 Eylül 1963’te meydana gelen 6,3 büyüklüğündeki deprem de şehri hayli sarstı fakat yıkılan bina olmadı. Bu depremde sadece bir kişi sarsıntıdan başına bir tuğla düşmesi sonucu hayatını kaybetti.
Haber : AA
TARİHTE DEPREMLER
Geçmişteki Büyük Depremler
| |
| TARİH BOYUNCA KAYDEDİLMİŞ DEPREMLER… İnsanoğlu, Japonya gibi deprem inşaatı teknolojisinde en ileri düzeydeki ülkelerde dahi halen doğa karşısında çaresiz kalırken, bugüne kadar tarih boyunca meydana gelen depremlerde milyonlarca kişi hayatını kaybetti. Bazı depremler tarihte çok büyük yıkımlara yol açarken, 1556 yılında Çin’in Şançi eyaletinde meydana gelen büyük depremde 830 bin kişi ölmüş, bölgedeki kasaba ve köyler tamamen yok olmuştu. Çin, Japon, Sovyet ve Amerikan sismologlar, 1960’ların ortalarından başlayarak, depremin önceden öğrenilmesine yönelik çok sayıda araştırma yaptılar. Bu alanda çeşitli ilerlermeler sağlanmasına rağmen, depremlerin zaman, yer ve şiddetinin doğru ve kesin bir biçimde önceden kestirilmesine ilişkin bir yöntem geliştirilmedi. Dünyada meydana gelen büyük depremlerden bazılarının şiddetleri ve yol açtığı can kayıpları şöyle: Yer Yıl Şiddeti Ölü sayısı Girit 365 — 50 bin Antakya 526 — 250 bin Damgan/İran 856 — 200 bin Yukarı Mısır 1201 — 1 milyon Şançi/Çin 1556 11 (*) 830 bin Kalküta/Hindistan 1737 — 300 bin Gansu/Çin 1920 8.5 200 bin Tokyo 1923 8.3 99 bin Erzincan 1939 8.0 32 bin 962 Varto 1966 6.5 2 bin 934 Kuzey Peru 1970 7.8 66 bin 794 Lice 1975 6.7 2 bin 385 Çaldıran 1976 7.5 3 bin 840 Tangşan/Çin 1976 7.8 240 bin Guatemala 1976 7.5 22 bin 778 Erzurum-Kars 1983 6.0 1226 Mexico City 1985 8.1 10 bin Kuzeybatı Ermenistan 1988 6.9 25 bin Kuzeybatı İran 1990 7.7 50 bin Kuzey İran 1997 7.1 1500 Kuzeybatı Afganistan 1998 6.1 5 bin Batı Kolombiya 1999 6.1 1171 (*) Mercalli ölçeğine göre: 1556’daki Şançi/Çin depreminin 11 olan şiddeti, 20. yüzyıldan önceki deprem şiddetlerinin Richter ölçeğine göre hesaplanamaması nedeniyle, Mercalli ölçeğine göre verilmiştir. – Pekin ve Tiencin kentlerine yakın Tangşan kentinde 20 Haziran 1976’da meydana gelen deprem, olasılıkla dünya tarihinde kaydedilmiş en çok ölünün olduğu ikinci büyük yer sarsıntısı. Çin Komünist Partisi uzun süre gerçek ölü sayısını açıklamamıştı. Çeşitli kaynaklar ölü sayısının 600 bin olabileceğini bildirmişlerdi. Tümüyle yeniden inşa edilen Tangşan, yine Çin’de 1556 yılında Şançi’de meydana gelen 830 bin insanın yaşamını yitirdiği tahmin edilen depremden sonra muhtemelen en çok insanın öldüğü deprem oldu.DÜNYA’DAKİ BÜYÜK DEPREMLERİN KRONOLOJİSİ… Türkiye, 7.4 şiddetinde merkez üssü Kocaeli olan depremle sarsılırken, dünyada 1980 yılından bu yana binin üzerinde can kaybına yol açan depremlerin geriye doğru kronolojisi şöyle: -30 Mayıs 1998- Afganistan’ın kuzeyini vuran şiddetli depremde 3 bin kadar insan yaşamını yitirirken, Takhar bölgesinde 50 köy yerle bir oldu. -4 Şubat 1998- İran’da meydana gelen 7.1 şiddetindeki depremde en az 2 bin kişi öldü, binlerce kişi yaralandı. Merkez üssü Afganistan sınırına 150 kilometre mesafede olan depremde 11 köy yok oldu, Kaen ve Birjand kentlerinde büyük hasar meydana geldi. -28 Mayıs 1995- Rusya’da 7.5 şiddetinde meydana gelen deprem ülkenin kuzeyindeki Sakhalin Adası’nda petrol üretim merkezi Neftegorsk kentinde 1989 kişinin yaşamına mal oldu. -17 Ocak 1995- Japonya’da merkez üssü liman kenti Kobe kenti olan 7.2 şiddetindeki depremde 6 bin 500 kişi öldü. -6 Haziran 1994- Kolombiya’da meydana gelen deprem ve depremde Paez Irmağı vadisinde meydana gelen toprak kaymasında bin kişi yaşamını yitirdi. -30 Eylül 1993- Hindistan’da ilki 6.4 şiddetinde olan bir dizi deprem ülkenin batısı ve güneyinde 36 köyün yıkılmasına 22 bin insanın ölmesine yol açtı. Depremin merkez üssünün Maharashtra, Andhra Pradeş ve Karnataka eyaletlerinin bulunduğu bölgede olduğu tespit edilmişti. -12 Aralık 1992- Endonezya’da, East Nusa Tenggara bölgesindeki birçok adada meydana gelen 6.8 şiddetindeki depremde 1490 kişi öldü. Babi Adası’nda 700 kişi yaşamını yitirdi. -20 Ekim 1991- Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’nin kuzeydoğusundaki Uttarkashi bölgesi yakınında meydana gelen 6.1 şiddetindeki depremde 1600 kişi öldü, 2 bin bin kişi yaralandı. -16 Temmuz 1990- Filipinlerde, merkez üssü Cabanatuan kenti olan 7.7 şiddetindeki depremde en az 2 bin kişi öldü, 3 bin 500 kişi yaralandı. Deprem sonucu 148 bin kişi evsiz kaldı. -21 Haziran 1990- İran’da 7.7 şiddetindeki deprem Gilan ve Zanjan bölgelerini vurdu, 35 bin kişi yaşamını yitirdi ve 100 bin kişi yaralandı. Deprem, 500 bin kişiyi de evsiz bıraktı. -7 Aralık 1988- Ermenistan’ın kuzeybatısını vuran 6.9 şiddetindeki depremde 25 binden fazla insan öldü, 18 bin kişi yaralandı. Spitak kasabası tamamen yok olurken, Leninakan kasabasının yarısı göçtü. -5 Mart 1987- Ekvador Cumhuriyeti’nde merkez üssü El Reventador olan depremde binin üzerinde kişi öldü, birkaç bin kişi kayboldu. -10 Ekim 1986- El Salvador’da meydana gelen 7.5 şiddetindeki depremde 1500 kişi öldü, 20 bin kişi yaralandı. Deprem 300 bin kişiyi evsiz bıraktı. -19 Eylül 1985- Meksika’da 8.1 şiddetinde meydana gelen depremde, 6 bin ila 12 bin insan öldü, 40 bin kişi yaralandı. -30 Ekim 1983- Türkiye’de Erzurum civarında 6.8 şiddetindeki depremde 1155 kişi öldü ve 500 dolayında kişi yaralandı. Deprem 35 bin kişiyi evsiz bıraktı. -13 Aralık 1982- Yemen’de 6 şiddetinde meydana gelen depremde 3 bin kişi öldü, 2 bin kişi yaralandı. Deprem başkent Sana’nın güneydoğusundaki Dhamar bölgesinin altını üstüne getirdi. -11 Haziran 1981- İran’da meydana gelen 6.8 şiddetindeki depremde 1027 kişi öldü, 800 kişi yaralandı. Depremde, Kerman bölgesindeki Golbaf kasabası yok oldu. -23 Kasım 1980- İtalya’da 7.2 şiddetindeki depremde 2 bin 735 kişi öldü, 7 bin 500’den fazla insan yaralandı. Merkez üssü Eboli’de olan deprem en çok Napoli’de geniş bir alanı etkiledi. Deprem sonucu 1500’ün üzerinde kişi kayboldu. -10 Ekim 1980- Cezayir’de meydana gelen 7.3 şiddetindeki depremde BM verilerine göre 2 bin 590 kişi öldü. Merkez üssü El Asnam kasabası olan deprem sonucu 330 bin insan evsiz kaldı.TARİHTE İSTANBUL DEPREMLERİ… İstanbul’da, 325 yılından bugüne kadar 13 şiddetli deprem meydana geldi. Bu depremlerde binlerce kişi hayatını kaybederken, kiliseler, surlar, camiler yıkıldı, dev dalgalar ve toprakta yarıklar oluştu. Türkiye Deprem Vakfı’ndan (TDV) alınan bilgiye göre, 325, 427, 478, 865, 986, 1462, 1500, 1509, 1719, 1754, 1766 ve 1894 yıllarında aletsel büyüklüğü tahmini 7 şiddetinde, 553 yılında da aletsel büyüklüğü tahmini 7.6 şiddetinde önemli 13 deprem meydana geldi. 553 yılında meydana gelen 7.6 şiddetindeki depremde kentteki birçok kilise ile surların bir kısmı yıkıldı, Marmara Denizi’nde sismik dalgalar oluştu. 1500 yılındaki depremde ise kentin alçak semtlerinde çok büyük hasar meydana gelirken, 109 cami ile 1070 ev yıkıldı. Surlar ve saray surları kısmen yıkılırken, tahmini 13 bin kişi öldü. Deprem Gelibolu ve Dimetoka’da da hasara neden oldu. İstanbul’da tahribe neden olan depremlerden 1894 yılında meydana gelen depremde ise deniz kıyısında çatlaklar oluştu, Rumeli yakasında sağlam olmayan binalar yıkıldı ve Kapalıçarşı’nın tavanı çöktü. Adalar’da Karamürsel’de büyük hasar meydana geldi. Öte yandan, Kocaeli’de 715 yılında meydana gelen depremde de İstanbul’un üçte biri yıkıldı.-İSTANBUL’UN TARİHİ BİNALARI HASAR GÖRMEDİ- Bu arada, İstanbul’un tarihi binaları merkez üssü Kocaeli olan depremi, hasarsız atlattı. Topkapı Sarayı, Yerebatan Sarnıcı, Ayasofya Müzesi, Beylerbeyi Sarayı ve tarihi camiler sarsıntıyı ilk tespitlere göre hasarsız atlatırken, Dolmabahçe Sarayı’nın Kabul Salonu’nun üst kısmında ufak çatlaklar oluştu, bazı vazolar devrilerek kırıldı. |
Yardımlaşmanın önеmi ilе ilgili konuşma örnеğini yazımızın dеvamından okuyabilirsiniz.
1. Örnek
Yardımlaşma insanoğlunun sahip olduğu еn güzеl еrdеmlеrdеn bir tanеsidir. Çеvrеmizdеki insanlara yardım еtmеk çok güzеl bir davranıştır vе insan bu sayеdе hеm başkalarını mutlu еdеr hеm dе mutlu olan insanları görüncе kеndisinе olan saygısı artar.
Bazı durumlar içindеn çıkılamayacak ölçüdе zordur. Bu zorluklarla tеk başımıza mücadеlе еtsеk dе başarılı olamayız. Bu nеdеnlе başkalarının yardımına ihtiyaç duyduğumuz anlar olur. Böylе durumlarda еl birliği ilе harеkеt еdildiğindе zorlukların üstеsindеn kolaylıkla gеlinеbilir. Ayrıca yardıma muhtaç insanlara yardım еtmеk, toplumun birеylеri arasında hеrkеsin görеvi olan bir davranıştır. Biz yardıma muhtaç insanlara yardım еttiğimizdе bizim zor günümüzdе dе bizе yardım еdеcеk birilеri mutlaka olacaktır.
Bir toplumun ayakta kalabilmеsi, birеylеri arasındaki hoşgörü vе sağduyuya bağlıdır. Bu nеdеnlе hеr zaman başkalarına karşı saygı vе sеvgi ilе yaklaşmalı; zor durumda olanlardan yardımımızı еsirgеmеmеliyiz.
2. Örnek
Yaşamda, yardımlaşmanın önеmi çok büyüktür. Yardımlaşma sayеsindе kişilеri mutlu еdеriz.
Yardımlaşma kişilеrin birbirlеri ilе olan ilеtişimini güçlеndirir. Yaşamda hеrkеsin bir gün yardıma ihtiyacı olabilеcеği gibi, bizlеrin dе yardıma ihtiyacı olacaktır. Yardım еttiğimiz hеr insan vе hеr hayvan, bizе iyilik olarak gеri dönеcеktir.
Yaşam içеrisindе, ailеmizе, arkadaşlarımıza, komşularımıza, yardıma muhtaç olan kişilеrе, hayvanlara yardım еtmеliyiz. Unutmayalım ki, bizlеrin dе bir gün yardıma ihtiyacı olabilir vе o zaman gеldiğindе yalnız olmak istеmеyiz.
Yardımlaşmak kişiyi iyi bir insan yapar, birlik vе bеrabеrlik, mеrhamеt, sеvgi gibi duygularını güçlеndirir. Yardıma ihtiyacı olan hеr insana vе hеr hayvana, еlimizdеn gеldiğindе maddi ya da manеvi olarak yardım еtmеli, dеstеk vеrmеliyiz.
İklİmİn İnsan Üzerİndekİ Etkİlerİ
İnsanoğlu, uzun zamandan beri, hava ve iklimin sağlıklarını etkilendiğinin farkındadır. Yaklaşık ikibinbeşyüz yıl önce, Hipokrat, iklimde varolan bölgesel farklılıklar ve bunların sağlık durumları ile olan ilişkileri üzerinde kitaplar yazmıştır. Mevsimsel değişimler ve hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki etkisi konusunda her yörede belli inanç ve kanılar geleneksel olarak vardır. “Ateş” olarak tanımlanan,genelde malarya (sıtma) olarak isimlendirilen enfeksiyon asırlar boyu değişim göstermiş, huy, değişik psikolojik rahatsızlıklar, kışın gözlenen ağrı ve sızılar veya sıcak dalgaları çok genç veya çok yaşlı insanlarda ölümlere neden olmuştur.
İklim, yaşamın gereklerinin yerine getiren bir kaynaktır. Yıllar boyunca bu kaynağa, barınak yaparak, yiyecek üreterek, enerji elde ederek çevre koşullarıyla birlikte uyum sağlamaya çalışmıştır. Bizim gereksinim ve üretimlerimiz doğrudan iklim ve mevsimlere bağlıdır.
Gezegen üzerinde yaşayan tüm canlılar, çevrenin bir parçası olarak biyolojik olarak iklime uyum sağlarlar. Bu insanoğlu içinde geçerlidir. İnsanoğlunun diğer canlılardan farkı ise görülür şekilde çevresini kendine uydurabilmesi, şekillendirebilmesidir. Davranışlarımız, inşaat/bina şekilleri ve toplumlar yerel iklime uygun şekilde gelişir.
Yakın geçmişte, düzenli olarak oluşan hava olayları ve iklim değişikliklerinin dünya genel iklimini etkilediği yönünde bir düşünce ortaya çıkmıştır. 1997-98 El Nino olayı küresel boyutta en etkili hava olayı olarak kayıtlara geçmiştir. El Nino kuraklık, sel, yağmur ve hesapta olmayan sağlık sorunlarına neden olmuştur.
Tartışmasız, insanoğlunun küresel iklim ve doğal denge üzerindeki etkisi büyüktür. Gelecek yüzyıl ve daha ileri yıllardaki belirgin iklim değişmeleri şimdiden tahmin edilmeye başlanmış ve olası sonuçları hakkında senaryolar üretilmiştir. Bu bağlamda bu değişimlerin yani hava ve iklimin sağlık sorunları üzerindeki etkileri de dikkate diğer konular arasında yer almaya başlamıştır. Hala, hangi canlı türünün iklim değişmelerine nasıl gösterdiği konusunda belirginsizlikler sürmektedir.
HAVA VE İKLİMİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Sık kullanılan bir deyimle, hava gün be gün ne yaşadığımızdır. İklimin anlamı ise hava olaylarının ortalamasıdır ki ay, mevsim, yıl veya yıllar olarak uzun dönemde değişebilirliğe sahiptir.
Genelde biz hava olaylarının ya çok soğuk, ya çok sıcak veya çok nemli ya da çok kuru olduğu zamanda farkına varırız. Bu durumlar uç değerlerdir ve insan sağlığı üzerindeki etkileri diğer zamanlardan fazladır. Her yıl, fırtınalar, tropik siklonlar ve seller binlerce insanın ölümüne neden olur. Fazla kuvvetli olmayan hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki etkisi ise çok belirgin değildir. Örneğin; hava koşulları nedeniyle bir yerde hava kirliliği artabilir veya yağış sıtma sivrisineklerinin yerel sayısını bir anda artmasına neden olabilir.
Hava durumu ve hastalıklar arasındaki bağ, birçok hastalığın mevsimsel olarak ortaya çıkmasıyla kolayca anlaşılabilinir. Bu yüzyılın başlarına kadar, Avrupa’da çocuk ishali çocuk ölümlerinde temel nedendi. Şimdi ise, mikrobik ishalden ölümler yalnız fakir ülkelerde kalmıştır. Tropik bölgelerdeki bazı toplumların tarımı, üretimi, gıda elde etmesi tamamen mevsimlere ve mevsimsel yağışlara bağlıdır. Yağışlı mevsim “aç mevsim”dir çünkü hasat yapılamaz. Yağışlı mevsim aynı zamanda “hastalık mevsimi”dir çünkü eksik veya zayıf beslenme başta tropikal hastalıklar olmak üzere birçok hastalığa davetiye demektir.
Günümüzde epidemiyolojik araştırmalar –toplumlarda hastalıkların oluşum ve dağılım çalışmaları- hava ve iklim ile hastalıkların nasıl ilişkili olduğunla ilgilenen temel disiplindir. Halbuki, bu ilişkinin varlığı yıllar öncesinden kanıtlanmıştır. Roma döneminde, Vitruvius Pollio, mimar olarak, yeni yerleşim yerlerinin seçimi, hayvanların nerede yerleştirileceği konusunda hava durumu referans almıştır. Bir başka ölçüde, eğer o yörede yaşayan hayvanların ciğerleri yeşilimsi sarı ise o yöre yerleşime uygundur, ölçeği kullanılmıştır. Günümüzde bu tür ölçülere yer verilmemektedir.
İklim şartlarının insanlar üzerindeki etkileri nelerdir?
İnsanoğlu, uzun zamandan beri, hava ve iklimin sağlıklarını etkilendiğinin farkındadır. Yaklaşık ikibinbeşyüz yıl önce, Hipokrat, iklimde varolan bölgesel farklılıklar ve bunların sağlık durumları ile olan ilişkileri üzerinde kitaplar yazmıştır. Mevsimsel değişimler ve hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki etkisi konusunda her yörede belli inanç ve kanılar geleneksel olarak vardır. “Ateş” olarak tanımlanan, genelde malarya (sıtma) olarak isimlendirilen enfeksiyon asırlar boyu değişim göstermiş, huy, değişik psikolojik rahatsızlıklar, kışın gözlenen ağrı ve sızılar veya sıcak dalgaları çok genç veya çok yaşlı insanlarda ölümlere neden olmuştur.
İklim, yaşamın gereklerinin yerine getiren bir kaynaktır. Yıllar boyunca bu kaynağa, barınak yaparak, yiyecek üreterek, enerji elde ederek çevre koşullarıyla birlikte uyum sağlamaya çalışmıştır. Bizim gereksinim ve üretimlerimiz doğrudan iklim ve mevsimlere bağlıdır.
Gezegen üzerinde yaşayan tüm canlılar, çevrenin bir parçası olarak biyolojik olarak iklime uyum sağlarlar. Bu insanoğlu içinde geçerlidir. İnsanoğlunun diğer canlılardan farkı ise görülür şekilde çevresini kendine uydurabilmesi, şekillendirebilmesidir. Davranışlarımız, inşaat/bina şekilleri ve toplumlar yerel iklime uygun şekilde gelişir.
Yakın geçmişte, düzenli olarak oluşan hava olayları ve iklim değişikliklerinin dünya genel iklimini etkilediği yönünde bir düşünce ortaya çıkmıştır. 1997-98 El Nino olayı küresel boyutta en etkili hava olayı olarak kayıtlara geçmiştir. El Nino kuraklık, sel, yağmur ve hesapta olmayan sağlık sorunlarına neden olmuştur.
Tartışmasız, insanoğlunun küresel iklim ve doğal denge üzerindeki etkisi büyüktür. Gelecek yüzyıl ve daha ileri yıllardaki belirgin iklim değişmeleri şimdiden tahmin edilmeye başlanmış ve olası sonuçları hakkında senaryolar üretilmiştir. Bu bağlamda bu değişimlerin yani hava ve iklimin sağlık sorunları üzerindeki etkileri de dikkate diğer konular arasında yer almaya başlamıştır. Hala, hangi canlı türünün iklim değişmelerine nasıl gösterdiği konusunda belirginsizlikler sürmektedir.
HAVA VE İKLİMİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Sık kullanılan bir deyimle, hava gün be gün ne yaşadığımızdır. İklimin anlamı ise hava olaylarının ortalamasıdır ki ay, mevsim, yıl veya yıllar olarak uzun dönemde değişebilirliğe sahiptir.
Genelde biz hava olaylarının ya çok soğuk, ya çok sıcak veya çok nemli ya da çok kuru olduğu zamanda farkına varırız. Bu durumlar uç değerlerdir ve insan sağlığı üzerindeki etkileri diğer zamanlardan fazladır. Her yıl, fırtınalar, tropik siklonlar ve seller binlerce insanın ölümüne neden olur. Fazla kuvvetli olmayan hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki etkisi ise çok belirgin değildir. Örneğin; hava koşulları nedeniyle bir yerde hava kirliliği artabilir veya yağış sıtma sivrisineklerinin yerel sayısını bir anda artmasına neden olabilir.
Hava durumu ve hastalıklar arasındaki bağ, birçok hastalığın mevsimsel olarak ortaya çıkmasıyla kolayca anlaşılabilinir. Bu yüzyılın başlarına kadar, Avrupa’da çocuk ishali çocuk ölümlerinde temel nedendi. Şimdi ise, mikrobik ishalden ölümler yalnız fakir ülkelerde kalmıştır. Tropik bölgelerdeki bazı toplumların tarımı, üretimi, gıda elde etmesi tamamen mevsimlere ve mevsimsel yağışlara bağlıdır. Yağışlı mevsim “aç mevsim”dir çünkü hasat yapılamaz. Yağışlı mevsim aynı zamanda “hastalık mevsimi”dir çünkü eksik veya zayıf beslenme başta tropikal hastalıklar olmak üzere birçok hastalığa davetiye demektir.
Günümüzde epidemiyolojik araştırmalar –toplumlarda hastalıkların oluşum ve dağılım çalışmaları- hava ve iklim ile hastalıkların nasıl ilişkili olduğunla ilgilenen temel disiplindir. Halbuki, bu ilişkinin varlığı yıllar öncesinden kanıtlanmıştır. Roma döneminde, Vitruvius Pollio, mimar olarak, yeni yerleşim yerlerinin seçimi, hayvanların nerede yerleştirileceği konusunda hava durumu referans almıştır. Bir başka ölçüde, eğer o yörede yaşayan hayvanların ciğerleri yeşilimsi sarı ise o yöre yerleşime uygundur, ölçeği kullanılmıştır. Günümüzde bu tür ölçülere yer verilmemektedir.
İklim Tipleri-İklimin İnsan ve Çevre Üzerindeki Etkileri
İklimin İnsan ve Çevre Üzerindeki Etkileri
İnsanların yaşantısını, ekonomik etkinliklerini belirleyen en önemli etken iklimdir.
İklimin Doğal Bitki Örtüsüne Etkisi
Bir bölgede ormanın bulunması, alt ve üst sınırının belirlenmesi doğrudan iklimin kontrolü altındadır. Ormanın yataydaki (enleme bağlı) ve dikeydeki (yükseltiye bağlı) üst sınırını sıcaklık belirler. Yağış ise orman örtüsünün alt sınırını belirleyen önemli bir iklim elemanıdır. Ayrıca yağış miktarı ormanın yoğunluğu üzerinde etkindir. Bir yerde bitki örtüsündeki çeşitlilik de iklim elemanlarına bağlıdır.
İklimin Tarım Koşullarına Etkisi
Bir bölgenin sıcaklık ve nem koşulları tarım ürünlerini, sulamaya duyulan gereksinimi etkilemektedir.Yaz kuraklığının belirgin olduğu bir yerde sulamaya duyulan gereksinim fazladır. Buna kuraklık sınırı denir.
Tarımsal etkinlikleri sınırlandıran diğer bir etken de düşük sıcaklıktır.
Sıcaklık kutuplara doğru ve yükseklere çıkıldıkça düşer. Belli bir yerden sonra tarımsal etkinlik sona erer. Ancak, bazı ürünler düşük sıcaklığa daha dayanıklı olduğundan tarım alanları kutuplara daha yakındır.
UYARI : Tarımın yükselti sınırı, tropikal kuşakta 4000 m, Türkiye’de 2000 m civarındadır.
İklimin Toprak Oluşumuna Etkisi
Bir bölgedeki toprağın türü, oluşum süresi ve derinliği iklimle yakından ilişkilidir. Değişik iklim bölgelerindeki topraklar birbirinden farklıdır. Örneğin nemli bir bölgede yağışlar ve yüzey suları ile toprağın içindeki kireç ve mineraller yıkanır. Çöllerde ise yağış azlığı nedeniyle topraktaki yıkanma minimum düzeydedir.
İklimin Kara ve Deniz Sularına Etkisi
İklimin, karalardaki suların oluşumu ve özellikleri üzerinde önemli etkisi vardır. Akarsular, göller, yer altı suları ve kaynaklardan oluşan kara sularının fiziksel ve kimyasal özellikleri ile su potansiyelleri iklimle yakından ilişkilidir. İklim, akıntılar, denizlerin su sıcaklığı ve tuzluluk oranı üzerinde de etkilidir.
İklimin Yer şekillerine Etkisi
Bir bölgede etkili olan dış güçler (akarsular, buzullar, rüzgarlar) bölgenin iklim koşullarına bağlı olarak değişir.
Örneğin Türkiye’de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri yaygınken, İsveç, Norveç gibi soğuk enlemlerdeki ülkelerde buzul şekilleri yaygın olarak görülmektedir.
İklimin Nüfus ve Yerleşmeler Üzerine Etkisi
Yeryüzünde nüfusun dağılışı büyük ölçüde iklimin kontrolü altındadır. Nüfusun yatay dağılışı incelendiğinde, nüfusun yoğun olduğu ülkelerin Orta Kuşak’ta toplandığı görülür. Buna karşın sıcak ve kurak çöller ile kutuplarda nüfus yok denecek kadar azdır. Yerleşmelerin dikey dağılışı ise yükseltiye ve denize olan uzaklığa bağlıdır. Ayrıca nüfusa bağlı olarak yerleşmelerin yoğunluğu ve büyüklüğü de iklimle ilişkilidir.
İklimin Konut Tiplerine Etkisi
Bir yerin iklim koşulları ile konut tipleri ve yapı malzemesi arasında yakın bir ilişki vardır. Örneğin kar yağışının etkin olduğu yerlerde evler dik çatı yapılırken, sıcak ve kurak iklim koşullarının etkin olduğu yerlerde kalın duvarlı, küçük pencereli ve düz çatılı yapılır. Kent yerleşmelerinde ise yapılaşma, iklim koşullarından bağımsızdır.
İklimin Turizme Etkisi
Yıl boyunca sıcaklık koşullarının uygun olduğu kıyı bölgeleri deniz turizminin geliştiği yerlerdir. Örneğin Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde deniz turizmi çok gelişmiştir.
Ayrıca yüksek dağlarda ve yüksek enlemlerdeki kar yağışına bağlı olarak yapılan kış turizmi de iklimin kontrolü altında gelişmiştir.
UYARI : İklim özellikleri benzer bölgelerde;
doğal bitki örtüsü,
tarımsal etkinlikler,
akarsu rejimleri,
konut tipleri ve yapı malzemesi,
turizm etkinlikleri,
insanların gereksinimleri (giyim beslenme) benzer özellikler gösterir.
kaynak: bilgidünyası E kitap
İklimin İnsan ve Çevre Üzerindeki Etkileri Nedir
İklimin İnsan ve Çevre Üzerindeki Etkileri (Özet)
İklim insanlar üzerine etkileri;
- Yeryüzüne dağılışlarını,
- Ekonomik faaliyetlerini
- Yiyecek ve giyeceklerini
- Fizyolojik gelişimlerini
- Karakterlerini
6. Kültür faaliyetlerini etkiler. - Endüstrinin dağılışını etkiler.
- Konut tipini ve malzemesini etkiler.
- Ulaşım faaliyetlerini etkiler.
10. Turizm faaliyetlerini etkiler. - Tarım faaliyetlerini etkiler.
- Tarım ürünleri çeşitliliğini etkiler.
İklim çevre üzerine etkileri;
- Toprak oluşumunu ve verimlilik derecesini etkiler.
- Yeryüzü şekillerinin oluşumunu etkiler.
- Bitki örtüsü çeşitliliğini etkiler.
- Göllerin oluşumunu ve göl sularının kimyasal özelliğini etkiler.
- Akarsu debilerini ve rejimlerini etkiler.
- Hayvan türleri ve dağılışını etkiler.
- Dış kuvvetlerin etki alanlarını ve dağılışını etkiler.
- Kayaların çözülme türünü belirler.
- Erozyonu etkiler.
- Kalıcı kar sınırı yükseltisini etkiler.
11. Denizlerin tuzluluk oranlarını etkiler.
İklimin etkileri (Detay)
Akarsuların yatağındaki su miktarı, büyük ölçüde geçtikleri bölgelerin yağış miktarı ve şekline bağlıdır. Örneğin; nehirlerde yağışın arttığı dönemlerde yükselme, azaldığı dönemlerde ise çekilme görülür. Kış yağışlarının kar şeklinde düştüğü bölgelerde nehirlerin akımı azalırken, kar ve buz erimelerinin görüldüğü dönemlerde akım yükselir. Örneğin; Doğu Anadolu Bölgesi. Yıllık yağışın tüm aylara dağıldığı bölgelerde; akarsular tüm aylarda bol su taşıdığından, rejimleri düzenlidir. Örneğin; Karadeniz ve Ekvatoral Bölge. Göl suları ile yer altı sularının seviyesi de yağış ile kar ve buz erimelerine bağlı olarak yıl içinde değişiklik gösterir.
Doğal Bitki Örtüsüne Etkisi
Bir yörenin sıcaklık ve yağış değerleri buharlaşma durumu , o yöredeki bitki örtüsünün türü, sıklığı ve dağılışı üzerinde belirleyicidir. Bu nedenle her iklim tipinin doğal bitki örtüsü farklıdır. Örneğin; Ekvatoral iklimin doğal bitki örtüsü Tropikal yağmur ormanı, Akdeniz ikliminin maki, okyanus ikliminin ise karışık ormandır.
Ekonomik Faaliyet Türüne Etkisi
Sıcaklık ve yağış koşulları, doğal bitki örtüsü, tarım ürünleri, hayvan türleri ve akarsu rejimleri üzerinde belirleyicidir. Bu nedenle ekonomik faaliyetler de iklime bağlı bir dağılış gösterir. Örneğin; Yağış azlığı ve yaz kuraklığına bağlı olarak oluşan bozkırların yaygın olduğu bölgelerde küçükbaş, yaz mevsiminin serin ve yağışlı geçmesine bağlı olarak oluşan çayırların yaygın olduğu bölgelerde büyükbaş hayvancılık yaygındır. Çiçekli bitkilerin yaygın olduğu bölgelerde arıcılık, kışların ılık ve güneşli geçtiği bölgelerde seracılık, yazların sıcak ve kurak geçtiği kıyılarda ise kıyı turizmi gibi ekonomik etkinlikler gelişir.
Erozyon ve Heyelana Etkisi
Yıllık yağış miktarının az, doğal bitki örtüsünün cılız olduğu bölgelerde erozyon (İç Anadolu Bölgesi), yıllık yağış miktarının fazla olduğu engebeli bölgelerde ise heyelan olayları (Karadeniz Bölgesi) görülür.
Giyim Tipine Etkisi
Kutuplara yakın soğuk bölgelerde deri, kürk ve yünlü giysiler yaygın olarak kullanılırken, Arap Yarımadası gibi sıcak bölgelerde açık renk (beyaz) giysiler yaygındır. Orta kuşak ülkeleri gibi, dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı yerlerde ise yıl içinde sık giysi değiştirilir.
Konut Tipine Etkisi
Yıllık yağış miktarının bol olduğu ormanlık bölgelerin kırsal kesimlerinde ahşap evler yaygınken (Karadeniz Bölgesi), yıllık yağış miktarının az olduğu kurak ve yarı kurak bölgelerin kırsal kesimlerinde ise ker*** evler (İç Anadolu ile Güneydoğu Anadolu Bölgeleri) yaygındır.
Nüfus ve Yerleşmeye Etkisi
Ekvatoral bölge dışında bol yağış alan yerler genelde yoğun nüfuslu iken, az yağış alan kurak bölgeler seyrek nüfusludur. İklim koşulları elverişsiz olan çöl ve kutup bölgeleri de seyrek nüfusludur. Ilıman iklimin görüldüğü orta kuşak bölgeleri ile iklim koşullarının elverişli olduğudeniz kıyıları ile muson iklimi bölgelerinde genelde nüfus yoğundur.
Tarım Faaliyetlerine Etkisi
İklimin tarım faaliyetleri üzerinde ki etkisi oldukça belirgindir. Bir bölgedeki sıcaklık ve yağış koşulları, yağış düzeni ile buharlaşma tarım ürünlerinin verimlerini , tür çeşitliliklerini , olgunlaşma sürelerini ve dağılışlarını etkiler.İklim ayrıca; bir bölgedeki tarım devresinin uzunluğunu, uygulanan tarım yöntemini de etkiler. Örneğin; yaz devresinin erken başladığı bölgelerde tarım ürünleri erken olgunlaşır. Yetişme devresinin uzun olduğu bölgelerde ise aynı tarladan yılda birkaç kez ürün alınabilir. Yazların kurak geçtiği bölgelerde topraklar nadasa bırakılır. Çay, pirinç, mısır bol yağış, kahve, kakao, muz, hurma yüksek sıcaklık isteyen ürünlerdir. Yani her ürünün yetişme koşulları iklim açısından farklıdır. Bu nedenle, iklim çeşitliliği fazla olan bölgelerin tarımsal ürün çeşitliliği de fazladır. Örneğin; Marmara Bölgesi.
Toprak Oluşumuna Etkisi
Sıcaklık ve yağış koşulları; hem fiziksel ve kimyasal çözülmeyi, hem de bitki örtüsü türünü belirleyerek, toprak oluşumunu etkiler. Bu nedenle her iklim tipinin toprak çeşidi farklıdır. Örneğin; Akdeniz ikliminin toprağı terra rossa, Ekvatoral iklimin toprağı laterit, sert karasal iklimin toprağı ise çernozyomdur. Ayrıca çok yağış alan bölgelerin topraklarında aşırı yıkanma gözlenirken ( Ekvatoral Bölge, Doğu Karadeniz ) az yağış alan bölgelerin topraklarında az yıkanmadan dolayı tuz ve kireç birikimi ( İç Anadolu ) gözlenir.
Ulaşım Üzerindeki Etkisi
Aşırı yağış, sis, fırtına, kar yağışı, donma gibi iklim olayları ulaşımı olumsuz etkilediği gibi ulaşım maliyetlerini de arttırır. Sisli havalarda hava, deniz ve kara ulaşımı aksar, aşırı yağış ve donma nedeniyle yollar bozulur, fırtına ve tipi ulaşımı aksatır. Çığ ve heyelan yol yapımını zorlaştırır, ulaşım maliyetlerini artırır. Kışların soğuk geçtiği bölgeler de yollar kapanabilir. Örneğin; Doğu Anadolu Bölgesi, Bolu Dağı
İklimin İnsan Yaşamındaki Etkileri
İklimin İnsan Yaşamındaki Etkileri
İklim, coğrafi çevrenin şekillenmesini ve insan yaşamını çok yakından kontrol eden bir etmendir. İklimin etkisi uzun yıllar boyunca kendini gösterdiği gibi cansız çevrede veözellikle bütün canlıların yaşamındaki yıllık değişmeleri de iklim düzenler. İklimin etkilerini yansıtan pek çok örnek verilebilir. Bu etkilerin bazıları kısaca şöyle belirtilebilir:
İklim, özellikle sıcaklık ve nem, kayaların fiziksel parçalanması ve kimyasal dağılmasının en belli başlı etmenlerindendir. Yeryüzünde işleyen dış kuvvetlerin dağılışı, etki şekilleri ve etki süreleri iklimin kontrolü altındadır. Akarsu topografyası, kurak bölge şekilleri, buzul yöreleri, hatta kıyı şekilleri iklime uygun bir dağılış gösterir. Örneğin fırtınaların fazla, dalgaların büyük olduğu kıyılarda yarlar daha çoktur ve çabuk gelişir.
Akarsuların tipleri ve rejimleri, göllerin dağılışı, göl sularının kimyasal özellikleri yine iklime bağlıdır. Örneğin kurak bölgelerde çanaklar fazla olduğu halde onları dolduracak yağış, yani su yoktur. Çünkü bu bölgelerde iklim kuraktır. Diğer yandan deniz akıntıları ile rüzgarların yıllık yön değiştirmesinin belirgin olduğu Muson ülkeleri denizlerinde, yani Güney ve Güneydoğu Asya’da, deniz akıntıları da rüzgara bağlı olarak yön ve hız değiştirir.
Doğal bitki örtüsünün tür, miktar ve biçim yönünden dağılışı doğrudan doğruya iklimin kontrolü altındadır. Doğal bitki yaşamını düzenleyen bu iklim koşulları insanın yetiştirdiği kültür bitkilerini de etkiler. Dolayısıyla insanın tarımsal, ekonomik etkinliklerinin biçimini de iklim belirler.
İnsanların yeryüzündeki dağılışı da doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak iklime bağlıdır. Örneğin insanların pek bulunmadığı çöllerle, sürekli donmuş haldeki kutuplar iklimleri nedeniyle boş kalmışlardır.Modern yapılar ve diğer medeni araçlar insanları ancak bir dereceye kadar iklim etkisinden korumaktadır. Fakat insanın günlük yaşamını, yaşam biçimlerini, yiyecek ve giyecek şekillerini; hatta sağlık, karakter ve ruhsal etkinliklerini kontrol eden en belli başlı etmenin iklim olduğu inkar edilemez. Örneğin gezici alçak basınçların ( siklonların ) etkisi ile hava durumlarının hızlı değişiklikler gösterdiği orta enlemlerde bu değişiklikler sağlığa zararlı olmakta, diğer yandan insanları uyararak onları hareketli olmaya zorlamaktadır. Hızlı hava değişikliklerinin az olduğu sıcak iklimlerde ise insanlar yavaş, sakin görünüşlü fakat öfkelidirler.
İklim insanın yalnız yaşayışı değil, ekonomik etkinlikleri üzerinde de büyük etkiye sahiptir. Tarım ve endüstri alanlarının dağılışı, onlara bağlı olarak ticaret şekilleri iklimin kontrolü altındadır. Onun için orta enlemler endüstriye, tropik ve subtropik bölgeler tarıma daha uygundur. Avrupa ve Kuzey Amerika’nın orta enlemlerinde gelişen endüstri için Asya, Afrika ve Güney Amerika’nın tropikal ve subtropikal bölgelerinden ham madde, aksi yönde de işlenmiş maddeler asırlardan beri taşınmaktadır. Bu ticaret yolları, yelkenli gemiler çağında doğrudan doğruya rüzgar sistemlerine bağlı olarak gelişmiş bulunuyordu. Örneğin Avrupa’dan Amerika’ya alize rüzgarları ile gidilmekte ve batı rüzgarları ile dönülmekte idi. Onun için alizelere Ticaret Rüzgarları ( Trade Winds ) adı verilmiştir.
İşte Tüm Mucitler ve İcatları Tam Listesi
Tüm bilim adamlarının listesini bir araya topladık.
| Kim icat etti? | Buluş? | Ne zaman? |
|---|---|---|
| Thomas Allbutt | Termometre (tıbbi) | 1867 |
| Amerikan Elektrik Yenilik ve İmalat A.Ş. | El feneri (meşale) | 1890′larda |
| Nicholas Francois Appert | Isı şişelenmiş gıda (cam kap) | 1804 (fabrika) |
| Ralph Baer | Video oyunları | 1967 |
| john Logie Baird | Televizyon | 1926 (televizyondan hareketli nesne gösterimi) |
| Bank Stockholm | Banknotlar | 1661 |
| Frederick Banting & Charles Best | Insulin İnsülin | 1921 |
| Christiaan Barnard | Kalp nakli | 1967 |
| Paul Beiersdorf | Yapıştırıcı sıva kapalı bandaj | 1882 |
| Alexander Graham Bell | Telefon | 1876 |
| FH Bennett | Köpek bisküvisi | 1908 |
| Melitta Bentz | Kahve filtre kağıdı | 1908 |
| Karl Benz | Otomobil, içten yanmalı (benzinli) | 1885 (1. patent için verilen gaz yakıtlı araba) |
| Charles Best & Frederick Banting | Insulin İnsülin | 1921 |
| Clarence Birdseye | Dondurulmuş gıda (hızlı kuru dondurma) | 1923 |
| Ladislao & Georg Biro | Tükenmez kalem | 1938 |
| Anthony Blatner | Fire-engine Yangın motoru | 1518 |
| Dr Thomas Blundell | Kan nakli | 1818 |
| Nils Bohlin (fikir) | Koltuk emniyet kemerleri, 3 nokta (tur ve omuz) | 1959 |
| Gail Borden Gail Borden | Yoğun süt | 1849 1856 (patent) |
| Thomas ve William Bowler | Melon şapka | 1849 |
| Jacques E. Brandenburger | Selofan Yapışkan selo bant | 1912 |
| Louis ve Jacques Breguet | Helikopter (ilk insanlı dikey lift-off) | 1907 |
| Dr David Brewster | Kaleydoskop | 1816—1817 (patent) |
| Harold P Brown & Dr EA Kennelly | Elektrikli sandalye | 1890 |
| Edwin Beard Budding | Çim biçme makinesi | 1830 |
| Dr John F. Burke ve Ioannis V. Yanna | Yapay deri | 1979 |
| William A Burt | Daktilo | 1829 (ilk ABD patent) |
| Dr Thaddeus Cahill | Daktilo (elektrik) | 1901 |
| Francois-Louis Cailler | Çikolata | 1819 |
| Dr Wallace Carothers | Naylon | 1938 |
| Joseph Bienaime Caventou Pierre Joseph Pelletier | Quinine Kinin | 1820 |
| James Chalmers | Pul (yapışkan) | 1834 |
| Min-Chueh Chang, Gregory Pincus, John Rock | Doğum kontrol hapı | 1960 (ABD Federal İlaç Ajansı tarafından onaylanan) |
| Claude Chappee | Semafor | 1793 |
| John P Charlton | Kartpostal | 1861 |
| John Charnley | Yapay kalça | 1972 |
| Godtfred Kirk Christiansen | Lego | 1955 (tescilli marka) |
| Georges Claude | Neon ışık | 1910 |
| Christopher Sydney Cockerell | Hovercraft Hovercraft | 1955 |
| Henry Cole (öneri) ve John Calcott Horsley | Noel kartı | 1843 |
| WF Cooke ve Charles Wheatstone | Telgraf | 1837 (patent) 1838 (gösteri) |
| Denton Cooley | Yapay kalp (implant insan) | 1969 |
| Paul Cornu | Helikopter (ilk ücretsiz, pilot uçuş) | 1907 |
| Jacques Cousteau | Aqualung Skuba dalış aleti | 1943 |
| Francis Crick, James Watson, Rosalind Franklin | DNA (yapı) | 1953 |
| Bartolommeo Cristofori | Piyano | 1709 |
| George Crum | Patates cipsi | 1853 |
| Nicholas Cugnot | Otomobil | 1769 |
| Gottleib Daimler & Wilhelm Maybach | Motosiklet (benzinli motor) | 1885 |
| Sir Humphrey Davy | Madenci emniyet lambası | 1815 |
| Johann Christoph Denner | Klarnet | c1690 |
| Sir James Dewar | Termos | 1892 |
| Earl Dickson | Yara bandı | 1920 |
| Rudolf Diesel | Dizel motor | 1892 (önerilen motoru için patent) |
| Marion Donovan | Tek kullanımlık bebek bezi, (bez) | 1951 |
| Heinrich Dreser & Felix Hoffman | Aspirin | 1899 |
| Richard Drew | Adhesive tape, transparent (Scotch tape) Şeffaf yapışkan bant (Scotch bant) | 1930 |
| Philip Drinker | Yapay akciğer | 1929 |
| John Dunlop | Lastik (pnömatik, valf, bisiklet) | 1888 |
| Peter Durand | Konserve gıda (kalay levha kutu) | 1810 (patent) |
| George Eastmann | (Selüloit kullanarak) Kamera (esnek rulo film) Fotoğrafik film | 1888 1889 |
| Thomas Alva Edison | Elektrik ampul (akkor flamanlı lamba) Fonograf (ticari) | 1879 (genel aydınlatma gösteri New York’ta) 1878 ( patent ) |
| Paul Ehrlich | Kemoterapi | 1911 |
| Willem Einthoven | Elektrokardiyograf | 1903 |
| Karl Elsener | İsviçre çakısı | 1891 |
| Frank Epperson | Buz blok (buz-lolly popsicle) | 1923 |
| Henri Fabre | Deniz uçağı | 1910 |
| George Washington Gale Ferris | Dönme dolap | 1893 |
| Adolf Fick | Kontakt lens (cam) | 1887 |
| Alva Fisher Alva Fisher | Electric washing machine Elektrikli çamaşır makinesi | 1908 1908 1910 ( patent ) 1910 (patent) |
| Alexander Fleming Alexander Fleming | Penicillin Penisilin | 1928 1928 |
| Henry Ford Henry Ford | Mass production assembly line Seri üretim montaj hattı | 1908 1908 |
| Benjamin Franklin Benjamin Franklin | Bifocal lenses Bifokal lensler | 1784 1784 |
| Rosalind Franklin, Francis Crick, James Watson Rosalind Franklin, Francis Crick, James Watson | DNA (structure) DNA (yapı) | 1953 1953 |
| French Academy of Sciences Fransız Bilimler Akademisi | Metric system Metrik sistem | 1791 (proposal) 1791 (teklif) 1799 (standards adopted) 1799 (standartları kabul) |
| Arthur Fry Arthur Fry | Post-it note Post-o not | 1974 1974 |
| Jacob Fussell Jacob Fussell | Ice-cream (dairy mass-produced) Dondurma (süt seri üretilen) | 1851 1851 |
| Dennis Gabor Dennis Gabor | Hologram (principles of holography) Hologram (holografi ilkeleri) | 1947 (idea) 1947 (fikir) |
| Richard Jordan Gatling Richard Jordan Mitralyöz | Machine gun Makineli tüfek | 1862 1862 |
| Dorothy Gerber Dorothy Gerber | Baby food (commercial) Bebek mamaları (ticari) | 1927 1927 |
| Henri Giffard Henri Giffard | Airship Zeplin | 1852 1852 |
| King Camp Gillette King Camp Gillette | Razor (disposable blade) Razor (tek bıçak) | 1901 1901 |
| Joseph Glidden (Illinois) Joseph Glidden (Illinois) | Barbed wire Dikenli tel | 1874 ( patent ) 1874 (patent) |
| Robert Goddard Robert Goddard | Rocket, liquid fuelled (first launch) Roka, sıvı yakıtlı (ilk başlatma) | 1926 1926 |
| Alexandre Godefoy Alexandre Godefoy | Electric hair dryer Elektrikli saç kurutma makinesi | 1890 1890 |
| Charles Goodyear Charles Goodyear | Rubber (vulcanised) Kauçuk (vulkanize) | 1839 1839 1844 ( patent ) 1844 (patent) |
| Betty Nesmith Graham Betty Nesmith Graham | Liquid paper (typing correction fluid) Sıvı kağıt (yazım düzeltme sıvısı) | 1951 1951 |
| Dr George F. Grant Dr George F. Grant | Golf tee (wooden) Golf tee (ahşap) | 1899 ( patent ) 1899 (patent) |
| Wilson Greatbatch Wilson Greatbatch | Pacemaker (artificial, implantable) Kalp pili (yapay, implante edilebilir) | 1960 (first implant) 1960 (ilk implant) |
| Robert Green Robert Green | Ice-cream soda Ice-krem soda | 1874 1874 |
| Hanson Crockett Gregory Hanson Crockett Gregory | Doughnut Halka | 1847 1847 |
| George Fellows Harrington George Fellows Harrington | Dental drill Diş matkap | 1864 1864 |
| Sir John Harrington Sir John Harrington | Water closet Tuvalet | c1590 c1590 |
| James Harrison (Australia) James Harrison (Avustralya) see also Alexander Catlin Twining (US) Alexander Catlin Twining (US) | Refrigerator (simultaneously) Buzdolabı (aynı anda) | 1850 1850 |
| John Harrison John Harrison, | Chronometer (marine) Kronometre (deniz) | 1735 1735 |
| William Harvey William Harvey | Blood circulation Kan dolaşımı | 1610 1610 |
| Hermann Ludwig von Helmholtz Hermann Ludwig von Helmholtz | Opthalmoscope Opthalmoscope | 1851 1851 |
| Henkel et Cie (Germany) Henkel et Cie (Almanya) | Detergent (household) Deterjan (ev) | 1907 1907 |
| Rowland Hill Rowland Tepesi | Postage stamp Posta pulu | 1837 1837 |
| Felix Hoffman & Heinrich Dreser Felix Hoffman ve Heinrich Dreser | Aspirin Aspirin | 1899 1899 |
| John Calcott Horsley, suggested by Henry Cole John Henry Cole tarafından önerilen Calcott Horsley, | Christmas card Noel kartı | 1843 1843 |
| Coenrad van Houten Coenrad van Houten | Cocoa Kakao | 1828 1828 |
| Walter Hunt (US) & Charles Rowley (UK) Walter Hunt (ABD) ve Charles Rowley (UK) | Safety pin Çengelli iğne | 1849 1849 |
| Christiaan Huygens Christiaan Huygens | Clock (pendulum) Saat (sarkaç) Engine, internal combustion (gunpowder-fuelled) Motor, içten yanmalı (barut yakıtlı) | 1657 1657 1680 1680 |
| John Wesley Hyatt John Wesley Hyatt | Celluloid Selüloit | 1869 1869 |
| H Vernon Ingram H Vernon Ingram | Laser eye surgery Lazer göz ameliyatları | 1964 1964 |
| Mary Phelps Jacob Mary Phelps Jacob | Brassiere Sutyen | 1914 ( patent ) 1914 (patent) |
| Richard James Richard James | Slinky Daracık | c1945 c1945 |
| Hans Janssen Hans Janssen | Microscope (compound) Mikroskobu (bileşik) | 1590 1590 |
| Edward Jenner Edward Jenner | Smallpox (vaccine) Çiçek (aşı) | 1796 (first experiments) 1796 (ilk denemede) |
| Jean-Baptiste Jolly Jean-Baptiste Jolly | Dry-cleaning Kuru temizleme | 1845 1845 |
| Whitcombe L Judson Whitcombe L Judson | Zip fastener Fermuar | 1892 1892 |
| Dr John Kellogg Dr John Kellogg | Cornflakes Mısır gevreği | 1895 1895 |
| Dr EA Kennelly & Harold P Brown Dr. EA Kennelly & Harold P Brown | Electric chair Elektrikli sandalye | 1890 1890 |
| Arnold Kent (idea) Arnold Kent (fikir) | Airbag (automobile) developed by US automotive engineers ABD otomotiv mühendisleri tarafından geliştirilen Hava Yastığı (otomobil) | 1961 1961 |
| William Kent William Kent | Perambulator, child’s (pram) Çocuk arabası, çocuk (puset) | 1733 1733 |
| Jack Kilby Jack Kilby | Calculator (pocket) Hesap (cep) | 1967 ( patent ) 1967 (patent) |
| Ray Kroc Ray Kroc | McDonald’s restaurant franchise McDonald’s’ın restoran Franchise | 1954 1954 |
| Rene Theophile Hyacinthe Laennec Rene Theophile Hyacinthe Laennec | Stethoscope Stetoskop | 1816 1816 |
| Arthur Leslie Large | Elektrikli su ısıtıcısı | 1922 1922 |
| John Lea & Williams Perrins | Worcester sosu | 1838 |
| Georges Leclenche Georges Leclenche | Battery (dry cell) Pil (kuru hücre) | 1866 ( patent ) 1866 (patent) |
| Anton van Leeuwenhoek Anton van Leeuwenhoek | Bacteria Bakteriler | 1673 1673 |
| Jean-Joseph Etienne Lenoir Jean-Joseph Etienne Lenoir | Engine, internal combustion (coal gas fuelled) Motor, içten yanmalı (kömür gaz yakıtlı) | 1859 1859 1860 ( patent ) 1860 (patent) |
| JCR Licklider JCR Licklider | Internet Internet | 1962 (concept) 1962 (kavramı) |
| James Lind James Lind | Scurvy Aşağılık | 1753 1753 |
| Hyman Lipman (Philadelphia) Hyman Lipman (Philadelphia) see also Joseph Rechendorfer ayrıca bkz. Joseph Rechendorfer | Eraser-tipped pencil (simultaneously) Silgi uçlu kalem (aynı anda) | 1858 1858 |
| Hans Lippershey Hans Lippershey | Telescope Teleskop | 1608 1608 |
| Joseph Lister Joseph Lister | Antiseptic Antiseptik | 1865 1865 |
| Johan Edvard Lundstrom Johan Edvard Lundström | Match (safety, phosphorous) Maçı (güvenlik, fosfor) | 1855 1855 |
| Ives W McGaffey Ives W McGaffey | Vacuum cleaner Elektrikli süpürge | 1869 1869 |
| Archibald Hector McIndoe Archibald Hector McIndoe | Plastic surgery Plastik cerrahi | 1940s 1940′larda |
| Charles Macintosh Charles Macintosh | Rubber (waterproof) Kauçuk (su geçirmez) | 1823 ( patent ) 1823 (patent) |
| Kirkpatrick Macmillan Kirkpatrick Macmillan | Bicycle (pedal) Bisiklet (pedal) | 1839 1839 |
| Carlton C. Magee Carlton C. Magee | Parking meter Parkmetre | 1932 ( patent ) 1932 (patent) |
| George William Manby George William Manby | Fire extinguisher Yangın söndürücü | 1813 1813 |
| Italo Marcioni Italo Marcioni | Ice-cream cone Ice-krem koni | 1896 1896 1903 (cone mold patented) 1903 (koni kalıp patentli) |
| Guglielmo Marconi Guglielmo Marconi | Radio (cross-Atlantic transmission) Radyo (cross-Atlantik iletim) Telegraph (wireless) first Morse code signals over 2.4 km 2.4 km boyunca Telegraph (kablosuz) Mors alfabesi sinyalleri | 1901 1901 1895 1895 |
| Siegfried Marcus (experimental) Siegfried Marcus (deneysel) | Automobile (internal-combustion gasoline-powered) Otomobil (içten yanmalı benzinli motorlu) | c1864 c1864 |
| Wilhelm Maybach & Gottleib Daimler Wilhelm Maybach ve Gottlieb Daimler | Motorcycle (petrol engine) Motosiklet (benzinli motor) | 1885 1885 |
| Hippolyte Mege-Mouries Hippolyte Mege-Mouries | Margarine Margarin | 1868 1868 |
| Johann Gregor Mendel Johann Gregor Mendel | Genetics Genetik | 1866 1866 |
| Georges de Mestral Georges de Mestral | Velcro Velcro | 1948 1948 1957 ( patent ) 1957 (patent) |
| Harry M Meyer Jr & Paul D Parkman Harry M Meyer Jr & Paul D Parkman | Rubella vaccine Kızamıkçık aşısı | 1965 1965 |
| Morris Michtom Morris Michtom | Teddy bear Oyuncak ayı | 1902 1902 |
| John Montagu, Earl of Sandwich John Montagu Sandwich Earl | Sandwich Sandviç | 1762 1762 |
| Joseph-Michel & Jacques-Etienne Montgolfier Joseph-Michel ve Jacques Etienne Montgolfier | Balloon (hot air) Balon (sıcak hava) | 1783 1783 |
| Gordon Moore and Robert Norton Noyce Gordon Moore ve Robert Norton Noyce | Micro-processor Mikro-işlemci | 1971 1971 |
| Etienne J. Morel Etienne J. Morel | Tourniquet Turnike | 1674 1674 |
| Giovanni Battista Morgagni Giovanni Battista Morgagni | Pathology Patoloji | 1761 1761 |
| Garrett Augustus Morgan Garrett Augustus Morgan | Gas mask Gaz maskesi | 1912 1912 |
| Akio Morita Akio Morita | Walkman Walkman | 1979 1979 |
| Samuel Morse Samuel Morse | Morse code Mors alfabesi | 1837 ( patent ) 1837 (patent) 1844 (first message) 1844 (ilk mesaj) |
| William Morton William Morton | Anaesthetic Anestezi | 1846 1846 |
| Colin Murdoch (NZ) Colin Murdoch (NZ) | Disposable syringe, Tek kullanımlık şırınga, Tranquiliser dart gun Tranquiliser dart silahı | 1956 ( patent ) 1956 (patent) 1950s 1950′lerde |
| Isaac Newton Isaac Newton | Reflecting Telescope Teleskop yansıtan | 1668 1668 |
| Joseph Niepce Joseph Niepce | Photograph (first) Fotoğraf (ilk) | 1826 1826 |
| Alfred Nobel Alfred Nobel | Dynamite Dinamit | 1866 1866 |
| Robert Norton Noyce & Gordon Moore Robert Norton Noyce ve Gordon Moore | Micro-processor Mikro-işlemci | 1971 1971 |
| Elisha Graves Otis Elisha Graves Otis | Asansör (güvenlik) | 1852 1852 |
| William Painter William Painter | Bottle top (metal) Şişe top (metal) | 1892 ( patent ) 1892 (patent) |
| Ambrose Pare Ambrose Pare | Artificial limbs Yapay uzuvlar | 1575 (book: Works) 1575 (kitap: Works) |
| Paul D Parkman & Harry M Meyer Jr Paul D Parkman & Harry M Meyer Jr. | Rubella vaccine Kızamıkçık aşısı | 1965 1965 |
| Gustave E. Pasch Gustave E. Pasch | Matches (safety) Maçları (güvenlik) | 1844 1844 |
| Louis Pasteur Louis Pasteur | Anthrax (vaccine) Anthrax (aşı) Cholera (vaccine) Kolera (aşı) Pasteurisation Pastörizasyon Rabies (vaccine) Kuduz (aşı) | 1881 1881 1880 1880 1864 1864 1885 1885 |
| Charles Pearson (idea) Charles Pearson (fikir) | Subway Metro | 1863 1863 |
| Pierre Joseph Pelletier & Joseph Bienaime Caventou Pierre Joseph Pelletier ve Joseph Bienaime Caventou | Quinine Kinin | 1820 1820 |
| Dr John Stith Pemberton Dr John Stith Pemberton | Coca-cola Koka kola | 1886 1886 |
| Henry D. Perky Henry D. Perky | Shredded wheat Kıyılmış buğday | 1893 1893 |
| Williams Perrins & John Lea Williams Perrins & John Lea | Worcester sauce Worcester sosu | 1838 1838 |
| Philips Co. Philips Co. | Audio-cassette Ses-kasetçalar | 1963 1963 |
| Gregory Pincus, John Rock, Min-Chueh Chang Gregory Pincus, John Rock, Min-Chueh Chang | Doğum kontrol hapı | 1960 (approved by US Federal Drug Agency) 1960 (ABD Federal İlaç Ajansı tarafından onaylanan) |
| John Polson John Polson | Cornflour Mısır unu | 1854 1854 |
| Charles Gabriel Pravaz Charles Gabriel Pravaz see also Alexander Wood ayrıca bkz. Alexander Wood | Hypodermic syringe (simultaneously) Hipodermik şırınga (aynı anda) | 1853 1853 |
| Mary Quant Mary Quant | Mini-skirt Mini etek | 1965 1965 |
| Grote Reber Grote Reber | Radio telescope Radyo teleskop | 1937 1937 |
| Joseph Rechendorfer (New York) Joseph Rechendorfer (New York) see also Hyman Lipman ayrıca bkz. Hyman Lipman | Eraser-tipped pencil (simultaneously) Silgi uçlu kalem (aynı anda) | 1858 1858 |
| Regency Electronics Regency Elektronik | Transistor radio Transistörlü radyoyu | 1954 1954 |
| James J Ritty James J Ritty | Cash register Kasa | 1879 1879 |
| John Rock, Gregory Pincus, Min- Chueh Chang John Rock, Gregory Pincus, Min-Chueh Chang | Birth control pill Doğum kontrol hapı | 1960 (approved by US Federal Drug Agency) 1960 (ABD Federal İlaç Ajansı tarafından onaylanan) |
| Wilhelm Roentgen Wilhelm Röntgen | X-rays X-ışınları | 1895 1895 |
| Erik Rotheim Erik Rotheim | Aerosol can Aerosol. | 1926 1926 1927 ( patent ) 1927 (patent) |
| Charles Rowley (UK) & Walter Hunt (US) Charles Rowley (UK) ve Walter Hunt (ABD) | Çengelli iğne | 1849 1849 |
| Erno Rubik Erno Rubik | Rubik’s cube Rubik Küp | 1977 ( patent ) 1977 (patent) |
| Sidney Russell Sidney Russell | Electric blanket Elektrikli battaniye | 1912 1912 |
| Jonas Salk Jonas Salk | Polio (vaccine) Polio (aşı) | 1955 (field trial results announced) 1955 (saha çalışmasında sonuçlarını açıkladı) |
| Antoine Joseph Sax Antoine Joseph Sax | Saxophone Saksofon | 1844 1844 1846 ( patent ) 1846 (patent) |
| Jacob Schick Jacob Schick | Razor (electric) Razor (elektrik) | 1928 ( patent ) 1928 (patent) |
| Henry W Seely Henry W Seely | Electric flat iron Elektrikli demir | 1882 ( patent ) 1882 (patent) |
| Friedrich Wilhelm Adam Serturner Friedrich Wilhelm Adam Serturner | Morphine Morfin | 1805 1805 |
| Dr Washington Sheffield Dr Washington Sheffield | Toothpaste tube Diş macunu tüpü | 1892 1892 |
| William B. Shockley William B. Shockley | Transistor Transistor | 1948 ( patent ) 1948 (patent) |
| Isaac Merritt Singer Isaac Merritt Singer | Sewing machine (domestic, production model) Dikiş makinesi (yerli üretim modeli) | 1857 1857 |
| James Smith and Sons James Smith and Sons | Öksürük için damla | 1847 |
| Lucien Smith Lucien Smith | Barbed wire Dikenli tel | 1867 1867 |
| Sony Sony | Walkman (personal stereo tape- replayer) Walkman (kişisel stereo teyp replayer) | 1979 1979 |
| Percy LeBaron Spencer Percy LeBaron Spencer | Microwave oven Mikrodalga fırın | 1945 1945 |
| James Starley James Starley | Penny Farthing bicycle Penny Farthing bisiklet | 1870 1870 |
| George Stephenson George Stephenson | Railway (first passenger steam) Demiryolu (ilk yolcu buhar) | 1825 1825 |
| Levi Strauss Levi Strauss | Blue jeans Blue jeans | 1850 1850 |
| Joseph Swan Joseph Swan see also Thomas Alva Edison Thomas Alva Edison | Electric light bulb (incandescent filament lamp) (jointly credited with development) Elektrik ampul (akkor flamanlı lamba) (gelişmesi ile birlikte yatırılacaktır) | 1878 ( patent ) 1878 (patent) |
| Nikolai Tesla Nikolai Tesla | Telegraph (wireless) Telegraph (kablosuz) | 1893 (public demonstration) 1893 (gösteri) |
| Barthélemy Thimmonier Barthelemy Thimmonier | Sewing machine Dikiş makinesi | 1830 ( patent ) 1830 (patent) |
| LN Thompson LN Tekin | Rollercoaster Rollercoaster | 1884 ( patent ) 1884 (patent) |
| Richard Trevithick Richard Trevithick | Steam locomotive Buharlı lokomotif | 1804 1804 |
| Konstantin Tsolkovsky (theory) Konstantin Tsolkovsky (teori) | Rocket (liquid-fuelled) Roket (sıvı yakıtlı) | 1903 1903 |
| Earl Tupper Earl Tupper | Tupperware (company) Tupperware (şirket) | 1938 1938 |
| Alexander Catlin Twining (US) Alexander Catlin Twining (US) see also James Harrison (Australia) ayrıca bkz James Harrison (Avustralya) | Buzdolabı (aynı anda) | 1850 1850 |
| Johann Waaler Johann Waaler | Paper clip Ataş | 1899 ( patent ) 1899 (patent) |
| Ruth Wakefield Ruth Wakefield | Chocolate chip cookie Çikolatalı kurabiye | 1933 1933 |
| John Walker John Walker | Match (friction) Maçı (sürtünme) | 1827 1827 |
| Frederick Walton Frederick Walton | Linoleum Linolyum | 1860 1860 |
| Ezra J. Warner Ezra J. Warner | Can opener Konserve açacağı | 1858 ( patent ) 1858 (patent) |
| Lewis Edson Waterman Lewis Edson Waterman | Fountain pen Dolma kalem | 1884 1884 |
| James Watson, Rosalind Franklin, Francis Crick James Watson, Francis Crick, Rosalind Franklin, | DNA (structure) DNA (yapı) | 1953 1953 |
| Charles Wheatstone & WF Cooke Charles Wheatstone & WF Cooke | Telegraph Telgraf | 1838 1838 |
| Frank Whittle Frank Whittle | Jet engine Jet motoru | 1930 ( patent ) 1930 (patent) |
| Dietrich Nikolaus Winkel Dietrich Nikolaus Winkel | Metronome (pendulum) Metronom (sarkaç) | 1810 1810 |
| Alexander Wood Alexander Wood see also Charles Gabriel Pravaz Charles Gabriel Pravaz | Hypodermic syringe (simultaneously) Hipodermik şırınga (aynı anda) | 1853 1853 |
| Orville & Wilbur Wright Orville ve Wilbur Wright | Aeroplane (controlled, engine powered flight) Tayyare (kontrollü, motorlu uçuş) | 1903 1903 |
| Ioannis V. Yanna & Dr John F. Burke Ioannis V. Yanna ve Dr John F. Burke | Yapay deri | 1979 1979 |
| Eduard Zirm Eduard Zirm | Corneal transplants Kornea nakli | 1906 1906 |
Mucitlerin İcatları Nelerdir? Mucitler Ve Hayatları Hakkında Bilgiler Nelerdir?
Televizyonun mucidi aynı zamanda ilk video kaydedicinin de mucididir: 1826’da John Logie Baird gramafonla aynı ilkeyi kullanarak 25 cm. çapındaki balmumu bir diskin üzerine görüntü kaydedebilen bir aygıtın patentini aldı. Philips Electronics firması Philips Lazervision ile diskin üzerine görüntü kaydetme fikrini 46 yıl sonra yeniden icat etti; 1972’de tanıtımını yaptıkları bu aygıt ABD’de 1980’de Avrupa’da 1982’de piyasaya sürüldü. Ayrıca Philips ile Sony firmalarının ortak olarak CD’yi piyasaya sürdükleri tarihtir. (1982)
Lazer okuyuculu videodisk ve CD James T. Russell’ın icadı olan optik diskten türemiştir. Russell
Vvinil plakların pikap iğnesi yüzünden aşınıp yıpranmasından bıkmış ve 1965’te bilgiyi lazerle okunacak şekilde bir disk üzerine kaydetme fikrinin patentini almıştı. Philips firması Russell’ın fikrini video görüntülerini kaydedecek şekilde genişletti ve 1969’da Klaas Compaan ve Piet Kramer video uzunçalarını geliştirdi: 30 cm’lik video diskin ilk tanıtımı 1972’de yapıldı ve 1980’de Lazervision adıyla piyasaya sürüldü. Bu arada 1975’te Philips’in ses üzerine sürdürülen AR-GE çalışmalarını yürüten mühendislerden Lou Ottens sesi küçük bir optik disk üzerine kaydetmek için çalışmalar yapıyordu: Sony ile ortak geliştirme çalışmasından sonra 1982’de yaygın olarak kullanılan 48 inçlik (12 cm) kompakt diskler piyasaya çıktı; bu buluş daha sonra da CD-ROM olarakbilgisayarlara uyarlandı.
Klima Yapay havalandırma ve yapay soğutma sistemleri artık çağlardan beri kullanılıyor:Eskiden insanlar kapı girişlerine ıslak hasırlar asarak ya da konutlarını(hava akımlarını evin içine girmeden önce avludaki fıskiyelerin arasından geçirmek yoluyla) serinlik sağlayacak şekilde tasarlayarak çözüm arıyorlardı. 19. yüzyıla gelindiğinde havayı serinletmek için buzun önüne vantilatörler yerleştirilmeye başlanmıştı; ama Willis H. Carrier’in icadı olan bilimsel olarak tasarlanmış ilk klima için 1902’yi beklemek gerekti.
Carrier 1901’de Cornell Üniversitesi elektrik mühendisliği bölümünden mezun oldu; aynı yıl Temmuz ayında Buffalo’daki Buffalo Forge Company’de çalışmaya başladı. Altı ay içinde şirketin araştırma geliştirme laboratuvarının başına getirildi. Buradaki ilk projelerinden biri ısıtma bobinlerinden oluşan bir sistemden geçirildiğinde havanın ne kadar ısı soğurabileceğini belirlemekti; bulguları şirketin ısınma giderlerinde binlerce dolar tasarruf sağladı. İlk projelerinden bir başkası da soğutmaya yönelikti.; Brooklyn’de Sackett-Wilhelms Lithographing and Publishing adlı matbaa şirketi ısı ve nem değişimleri yüzünden kağıdın genleşmesi ve büzüşmesi sonucu baskı sürecinde renklerin donuklaşması gib bir sorun yaşıyordu. Willis H. Carrier; 17 Temmuz 1902’de bu şirket için dünyanın ilk klimasının tasarımlarını tamamladı: Klima matbaanın ısı ve nem oranını hassasiyetle denetleyen 30 tonluk bir makinaydı.
Daktilo Çoğu buluşta olduğu gibi çağdaş daktilonun da pek çok öncüsü olduğu için daktilonun mucidi olarak tek bir kişinin ismini vermek zordur. “El yazısını matbaalardakine benzer usulde basılmış harflerle değiştirebilen makine” yani daktilo için ilk patent İngiltere’de Kraliçe Anne tarafından 1714’te İngiliz su mühendisi Henry Mill’e verildi ama Mill bu buluşunu hayata geçirmedi. Böylece daktilonun icadı 1808’de Pellegrino Turri’ye (adı farklı biçimlerde kaydedilmiştir) kalmış oldu. Turri bu daktiloyu görme engelli dostu Kontes Carolina Fantoni’nin kolay yazı yazabilmesi için icat etmişti. 1808 ile 1810 yılları arasında Kontes’in Turri’nin daktilosuyla yazmış olduğu 16 mektup ve 1 deneme bugün Reggio’da (İtalya) korunmaktadır.
Turri’nin makinesinde her harfin doğrudan kağıt üzerine basılmasını sağlayan minik tokaçlar olduğu anlaşılıyor. Hepsi aynı noktaya vuruş yapabilen harf çubuklarını da büyük olasılıkla ilk kez Xavier Progin icat etti patentini 1833’te aldı. Çok sayıda üretilen ilk daktiloyu ise bir papaz olan Malling Hansen (Danimarka) 1865’te icat etti. Bu daktilo ilk kez 1870’te üretildi ve skrivekugle (yazar top) adıyla piyasaya sürüldü. Hansen’in skrivekugle’si büyük başarı sağladı ve tüm dünyada satıldı ama tüm daktiloların standart tasarımına dönüşmedi.
Fotokopi Makinesi Chester F. Carlson 1906 yılında doğduğunda karbon kağıdı ya da ozalit gibi çeşitli çoğaltma yöntemleri icat edilmişti. 1903’te George C. Beidler Rektigraf adlı ilk fotokopi makinesini icat etti ama bu işlem aslında belgelerin baskısını yapmaktan ibaretti ve tutulmadı. 19038’de Carlson elektron fotoğrafçılığı adını verdiği yöntemi bulana dek belgeler elektrostatik olarak çoğaltılamıyordu.
Carlson Amerika’da yaşanan Büyük bunalımdan sonra işini kaybedinceye dek Bell Telephone Labratories’te araştırmacı mühendis olarak çalışıyordu. Bunun ardından önce patent avukatlığı yaptı sonra da New York’taki elektronik firması P.R. Mallory & Co.’nun patent departmanında işe girdi; buradayken dikkatini patent işlerini hızlandırmak için bir kopya makinesi icat etmeye yoğunlaştırdı. New York Halk Kütüphanesi’nde araştırma yaparken Paul Selenyi’nin çeşitli maddelerin elektrik iletkenliğinin ışığa bağlı olarak değiştiğine dair ilkesini keşfetti. Selenyi’nin ilkesini kopyalamaya uyarladı ve bu değişken iletkenliği kopya edilecek belgenin sabit bir gölgesine dönüştürmek üzerine deneyler yaptı. 8 Eylül 1938’de elektron fotoğrafçılığı için patent başvurusunu yaptı ve ertesi ay bu süreci başarıyla uygulayarak yaptığı deneyin tarihini ve yerini cam bir levhadan mumlu kağıdın üzerine geçirdi: “10-22-39 Astoria”
Çengelli İğne Patent kayıtlarında Çengelli iğne 1849 yılında Walter Hunt adınadır. Ancak çengelli iğne aslında çok daha eski bir buluştur. Bu tarihten 2000 yıl öncesinde Romalıların yaylı bir çeşit çengelli iğne kullandıklarına dair kanıtlar var. Romalılar birçok buluşa isimlerini yazdırmışlar ancak çoğu unutulup gitmiştir taa ki yeniçağda tekrar icat edilene dek. 1842 yılında Thomas Woodward tarafından Amerika’da farklı yapıya sahip bir çengelli iğne için patent alınmıştı. Bu iğne sıradan bir iğnenin uc kısmına takılan metal parça ile tutturuluyordu. Ancak bu hem güvenlik hemde kullanış sorunları doğuruyordu.
Dikiş Makinası İlk düküş makinasının mucidi net olarak bilinmiyor. Bunun nedeni birçok mucidin olması. 1790 yılında ilk patenti alan kişi olarak kayıtlarda Thomas Saint görünüyor. Daha sonraları Isaac Singer ve Elias Howe Jr. gibi mucitlerin bulacağı birçok teknik özelliği başvurusunda belirtmesine karşın hiçbirini gerçekleştirememiştir.
Birçok patent alındı ancak hiçbiri ticari bir başarı elde edemedi. 1830 yılında Fransa’da yaşayan Barthelemy Thimmonier ticari başarıyı yakalayan ilk dikiş makşnasının patentini aldı. Zincir dikiş yapabilen bu makinalardan 80 tane yapıldı ve ordunun kıyafetlerinin dikiminde kullanıldı. Bu makinaların işlerine zarar vereceğini düşünen bir kısım işçi tüm makinaları talan etti. Thimmonier bu olayın ardından yoksul bir hayat yaşadı.1833 yılında ABD’de Walter Hunt isimli bir mucit tarafından geliştirilen çift dikiş yapabilen makina icat edildi. Hunt bu makinanın patentini almadı. 10 yıl gibi bir süre sonra Elias Howe Jr. Hunt’tın buluşundan habersiz bir çift dikiş makinası buldu ve patentini aldı.
Faks Makinası İskoçya’da yaşamını sürdüren Alexander Bain 27 Kasım 1843 yılında ilk faks makinası (faksimil) için patent başvurusunda bulundu. Bain’in tasarladığı faks makinası ana hatlarıyla günümüzde kullanılan sisteme benzemektedir. Belgenin beyaz ve siyah kısımlarının tanımlanarak iletilmesi ilkesine dayanıyordu. İletken bir madde üzerinde elektriksel olarak haritalama işlemi için sarkaçlar kullanılmasını önermiş fakat bu sistemi hiçbir zaman uygulayamamıştır. 1848 yılında İngiltere’de bir fizikçi (Frederick Bakewell) daha geliştirilmiş bir versiyonu için patent aldı. Yine İngiltere’de halka açık bir sergide ilk defa bir belge iletimini gerçekleştirdi.
Radyo İtalyan Mucit Guglielmo Marconi radyoyu icat eden kişi olarak kayıtlara geçmiştir. Ancak radyonun kendi icadı olduğunu iddia eden birçok kişi ortaya çıkmıştır. Telsiz telegraf patentine sahip olan Nikolai TeslaOlive Lodge bu iddiayı ortaya atanların başında gelir. Rus mucit Alexander Stepanovitch Popov ise anlaşılabilen ilk radyo dalgalarını iletmeyi başarmış ancak bu icadı için patent almamıştır. Daha pek çok insan vardır fakat ticari başarıyı yakalayan kişinin Marconi olduğu herkesçe kabul edilir.
Şişme Lastik Şişme lastik aynı zamanda inşaat muhendisi olan mucit Robert Thomson tarafından 10 Aralık 1845’te icat edildi. Çok geçmeden patentini aldı. İlk tanıtımını yaptığı yaz Mechanics’ Magazine dergisinde çok şaşkınlık yarattı. O dönemde yaygın olarak kullanılan at arabalarının tekerleklerine uygulanacak bu lastikler sayesinde inanılmaz bir sessizlik sağlıyordu. Aynı zamanda istenildiği ölçüde şişirilebilen bu lastikler her şartta kullanılabiliyordu. 1847 yılında patent haklarını Messers. Whitehurst & Co adında bir şirkete sattı. Bu firmalastikleri ticari hale getirmeye çalıştı. Ancak maliyetin yüksek olması nedeniyle çok pahalıydılar ve lastiğin tekerleğe montajı için 70 gibi yüksek bir sayıda civata gerekiyordu.
Planör İnsanlar uzun yıllar boyunca hep uçmanın hayalini kurdular. Bu hayal uğrunda birçok insan hayatını kaybetti. Farklı birçok araç icat edildi. Bu icatların en kullanışlısı ise günümüzde oldukça yaygın olarak kullanılan uçaklardır.
Uçağı icat edenler olarak Amerikalı Wright kardeşler bilinirler. Ancak fikir kendilerinden çıkmamıştı. Sadece daha önce bulunmuş ancak önemi kavranamamış bir buluşu geliştirmekti yaptıkları. Uçuşun asıl babası İngiliz George Cayley’dir. Cayley planörü icat etmiş ancak İngiltere’de birtürlü önemini kavratamamıştı. 1849 yılında dünyada ilk kez havadan ağır bir araçla insan uçuran kişidir. Cayley’den 50 yıl kadar sonra 1903 yılında Uzun mesafelere kesintisiz uçabilmeyi sağlayan Wright Flyer bulunmuştur.
