Düşünceyi Geliştirme Yolları/Yöntemleri
Yazılı ve Sözlü Anlatımda Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri (Konu Anlatımı, Çözümlü Örnek Sorular)
1. TANIMLAMA
Tanımla, bir varlığı, bir kavramı temel özellikleriyle belirtmedir. Yazılarda çoğunlukla soyut kavramlar tanımlanır. Yazar, okuyucunun kafasında sınırları tam çizilemeyen bu kavramları tanımlayarak hem kavrama bakış açısını verir hem de okurun kavrama gücünü artırır. Kimi zaman sözlüksel tanımlara başvurulsa da çoğunlukla, yazar tanımlayacağı şeye, yazdığı savunduğu düşünceye uygun bir tanım getirmeyi dener.
Tanım cümleleri ya “… denir.” ya da “…dir.” şeklinde biter. “Bu nedir?”, “Kimdir?” sorusunun yanıtı tanım cümlesidir.
“Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araçtır.” cümlesinde dilin tanımı yapılmıştır.
Örnekler:
Örnek-1
Bu parçada “erdem” ve “eğitim” kavramları öznel bir biçimde tanımlanmaktadır.
Örnek-2
Bu cümlede halk, bireylerin maddi ve manevi bir birleşimi olarak tanımlanmıştır.
2.ÖRNEKLEME
Soyut kavramları, düşünceleri belirgin kılmak için uygulanan bir anlatım yoludur. Örnekleme soyut bir düşünceye somutluk katar, yazının anlaşılmasını kolaylaştırır. Bu nedenle en sık kullanılan anlatım yoludur.
Yazıdaki örnekler; yazarın okuduklarından, dinlediklerinden seçilmiş olabileceği gibi yaşadıklarından, duyup gözlemlediklerinden de seçilmiş olabilir. Yazıda bir sanatçı ya da eser adı verilerek de örnekleme yapılabilir.
Örnek:
Yazar, “Roman okumak, kişinin kendisini, başkalarını, yaşamı tanımayı öğretir.” düşüncesini bazı eserlerden öğrendiklerini örnekleyerek kanıtlamaya çalışıyor.
Çözüm: Parçanın ilk cümlesinde “Ankara’nın, tarihinin şaşırtıcı birleşimlerle (tertipleriyle) dolu” olduğu belirtilmektedir. Sonraki cümlelerde ise bu birleşimi oluşturan kültür kalıntıları tek tek sayılmakta, yani örneklendirilmektedir. Böylece ilk cümledeki savı inandırıcı kılmak için örnekleme yöntemine ağırlık vermiştir. Cevap: A
3. KARŞILAŞTIRMA
Herhangi bir düşünceyi açıklamak için iki varlık, iki kavram arasındaki benzerlik ya da karşıtlıklardan yararlanmaktır. Karşılaştırma da somutlaştırmayı sağlayan bir yoldur.
Örnek:
Bu parçada insanla arı karşılaştırılarak verilmiştir. Bu karşılaştırmadan “İnsanoğlu, uğraştığı işi giderek geliştirmekte ve kusursuzluğa ulaşmaya çalışmaktadır.” ana düşüncesine ulaşılmıştır.
Karşılaştırma üç biçimde yapılır:
1) Benzerliklerden Yararlanma
Varlık ya da kavramların yalnız benzeyen yönleri ele alınarak karşılaştırma yapılır.
Örnek:
Bu parçada öykü ile tiyatronun benzer yönleri sıralanarak karşılaştırma yapılmıştır.
2) Karşıtlıklardan Yararlanma
Varlık ya da kavramların yalnız karşıt yönleri ele alınarak karşılaştırmaya başvurulur.
Çözüm: Bu parçanın anlatımında kullanılan yöntem “karşılaştırma”dır. “Edebiyat” ile “eleştiri” konuları yönünden; “edebiyatçı” ile “eleştirmen” yaratmadaki nitelikleri yönünden karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmada ayrı yönler ele alınmıştır. Cevap: B
3) İlişki Kurma
İki olay ya da iki durum arasındaki benzerlikten yararlanarak düşüncenin somutlaşması sağlanır.
Örnek:
Bu parçada “bilinçli” olmamakla birlikte sözün uçup gideceğini, ama yazının, böylece insanın yarına kalacağını düşünenlerin davranışı verilmektedir. Yazar, arkadaşı ile gezginlerin davranışlarındaki benzerlikleri arasında ilişki kurarak düşüncesini sunmuştur.
4. TANIK GÖSTERME VE ALINTI YAPMA
Bir düşünceyi savunmak, doğruluğunu kanıtlamak için aynı görüşü paylaşan, destekleyen bir kişinin -kimi zaman karşıt görüşün yanlısı bir kişi de olabilir- yazılarından veya konuşmalarından alıntı yapmaktır. Tanıklığına başvurulan kişinin sözü edilen konuda yetkin olması gerekir. Yazar, bu yetkin kişinin sözünü ya kendi sözü hâline getirir (dolaylı anlatım) ya da sözünün tamamını veya bir bölümünü tırnak içinde vererek kullanır (doğrudan anlatım).
Tanık gösterme iki yolla gerçekleşir: Yazar, ya tanığın sözünden yola çıkarak, onun inandırıcılığına dayanıp düşüncelerini geliştirir ya da kendi görüşünü belirttikten sonra tanığa başvurarak düşüncesini inandırıcı kılmaya çalışır. Tanık gösterme atasözleriyle de yapılır.
Çözüm: Bu paragrafta yazarın düşüncesi şudur: “Sanatçı insanı konu alır ve onun yaşamını, düşlerini bir yapıtta gerçeğe dönüştürür.” Bu görüşünü inandırıcı kılmak için, Andre Gide gibi ünlü bir sanatçının aynı konudaki bir sözünü paragrafına katıyor, görüşün doğru olduğuna bir kanıt olarak kullanıyor. Cevap: C
Yazıda tanık göstermeye ve alıntılamaya başvurulmasının nedeni, öne sürülen düşüncenin inandırıcı olmasını, kanıtlanmasını sağlamaktır. Bu yüzden atasözleri, özdeyişler düşünceyi inandırıcı kılmak için kullanılabilir.
Örnek:
Yazar bu paragrafta düşüncesini inandırıcı kılabilmek için atasözünden yararlanma yoluna gitmiştir.
5. SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA
Düşüncelerin kanıtlanması, inandırıcı kılınması için araştırma sonuçlarından yararlanma yoluna gidilir.
İstatistiklerin -sayılara karşı beslenen güvene bağlı olarak- inandırıcı etkisi, savunulan düşüncelerin sayısal verilerle desteklenmesini getirmiştir.
Güvenilir kaynakların sunduğu verilerin kullanılması yazarın inandırıcılığını büyük ölçüde artırır. Ancak genelleşmiş istatistik bilgiler ve kasıtlı olarak verilenler güvenirliği sarsar.
Çözüm: İncir’in yıllık üretiminin 185 bin ton olduğu sayısal verilerden yararlanarak kanıtlanabilir. Yine incirin dışa satılan maddeler arasında önemli bir yer tuttuğu da sayısal verilere bakılarak tespit edilebilir. Cevap : E
6. SOMUTLAMA
Soyut kavramları benzetme yoluyla açıklamaktır. Kavram, benzetilen varlığın bazı nitelikleriyle kavratılmaya çalışılır. Bu yolla kavram zihinde canlanır, görünürlük kazanır.
Örnekleme, tanımlama, karşılaştırma gibi düşünceyi geliştirme yollarında somutlamaya başvurularak düşünce kolayca kavratılır.
Örnek:
Soyut bir kavram olan ümit, oksijene benzetilerek somutlaştırılmıştır.
7. SOYUTLAMA
Düşünceleri; somut kavramlara, soyut anlamlar vererek açıklamaktır.
Soyutlama yoluyla anlam yoğunlaştırılır. Okurun bilgi ve yaşam birikimine bağlı olarak yorumu sağlanır. Kavramın netleşmesi, okurun çağrışımına bağlıdır. Bu yol daha çok şiirde kullanılır.
Örnek:
8. BENZETME
Çoğunlukla cümle düzeyinde kullanılan, anlamı zenginleştirmeyi amaçlayan bir düşünceyi geliştirme yoludur. Paragrafın içinde yer yer bulunur, anlatıma güç katar.
Benzetme, aralarında benzerlik olan iki şeyden benzerlikçe zayıf olanı güçlü olanla anlatmaktır.
8. Sınıf Türkçe Düşünceyi Geliştirme Yolları konu anlatımı
Düşünceyi geliştirme yolları makale, fıkra, deneme ve söyleşi türündeki yazılarda kullanılır. Yazar, sadece metnin anlaşılmasını sağlamak için değil, okuru etkilemek için de bu yollardan birine ya da birkaçına başvurur.
Düşünce Geliştirme Yöntemi
1- Örneklendirme:
Yazarın öne sürdüğü fikri destekler nitelikte olan olayları ve olguları okurla paylaşmasıdır. Örneklendirme genellikle tarihte yaşanmış bir olay üzerinden yapılır. Anı ve Otobiyografi türündeki eserlerde ise yazar sık sık kendi hayatından örnekler sunarak okurları bilgilendirir.
Örnek Metin:
”Edebiyat tarihinde birçok yazarın değeri, yıllar sonra bilinmiştir. Örneğin Franz Kafka, değeri öldükten sonra anlaşılan yazarların başında geliyor. Hayatının son günlerinde en yakın arkadaşlı Max Brood’dan yazdıklarını yakmasını istemiştir. Max Brood o dönem Kafka’nın istediğini yerine getirseydi dünya edebiyatı çok şey kaybedecekti. Victor Hugo’nun Sefiller romanı ise neredeyse 70 ayrı yayın evi tarafından reddedildi. Ama o vazgeçmedi ve dünya edebiyatına ölümsüz eserler bıraktı.”
Yazar, birçok edebiyatçının değerinin yıllar sonra anlaşıldığını öne sürüyor. Daha sonra bu görüşünü açıklamak adına Franz Kafka ve Victor Hugo gibi herkesçe bilinen önemli iki yazarı örnek gösteriyor. Metnin daha anlaşılır olması için örnek verilen kişi ve olayların çoğunluk tarafından biliniyor olmasına dikkat edilmelidir.
2- Tanımlama:
Yazar genellikle çok bilinmeyen ve terimsel anlamda kullanılan bir kavramı açıklarken tanımlama yöntemini kullanır. Yazarın okura başka birini tanıtması da tanımlama yöntemidir. Bu yöntemde ”Nedir” ya da ”Kimdir” sorularına cevap verilir.
Örnek Metin:
– ”İçtepi”, felsefedeki en önemli kavramlardan biridir. Kelimenin sözlük anlamı ”güçlü istek’ olsa da daha çok karşı konulması neredeyse imkansız olan istekleri tanımlarken kullanılır. Birçok filozof, İçtepi ile İrade kavramlarını karşılaştırmış ve farklı sonuçlara varmıştır. Örneğin Fransız düşünür Jean Baudrillard. Dünya genelinde ”Simülasyon Teorisi” ile bilinen düşünür, eserlerinde ”İçtepi” kelimesini en çok kullanan yazarların başında gelir. –
Örnek metinde yazar tanımlama yöntemini iki farklı şekilde kullanmış. Önce ”İçtepi” sözcüğünü tanımlayan yazar, daha sonra okurlara Jean Baudrillard’ı tanıtıyor. Metinde hem ”nedir” hem de ”kimdir” sorularına yanıt verilmektedir.
3- Sayısal Verilerden Faydalanma
Bir yazıdaki sayısal veriler genellikle bir olayın tarihi ya da istatistiki bilgilerden oluşur.
Örnek Metin –
”Türk Edebiyatında bir dönüm noktası olan Garip Akımı 1941 yılında kuruldu. Orhan Veli’nin başlattığı şiirde yenileşme hareketi, günümüzde de etkilerini sürdürüyor. Büyük şair Orhan Veli ise, en çok okunan 10 şairden biri.”
Metindeki Sayısal Veriler
1.A – Garip Akımının 1941 yılında kurulması
1.B. – Orhan Veli’nin Türkiye’de en çok okunan 10 şairden biri olması.
4 – Tanık Gösterme –
Bir yazar, filozof ya da bilim insanının sözlerinden alıntı yapılmasına, tanık gösterme denir.
Örnek Metin –
”Anadolu topraklarında sevgi, sahiplenmeyi beraberinde getirir. Bu hemen hemen tüm Doğu toplumlarında böyledir. Büyük Ozan Aşık Veysel’in de dediği gibi: ”Ben güzele güzel demem / güzel benim olmayınca.”
Yazar, metnin ana fikrini geliştirmek için Aşık Veysel’in bir türküsünden alıntı yapmış. Alıntı yaparken konu bütünlüğü esas alınmış ve ana fikir ozanın türkü sözleriyle desteklenmiştir.
Not – Metinde yapılan alıntılar tırnak içine alınmalı ve sözün / eserin kime ait olduğu mutlaka belirtilmelidir.
5- Karşılaştırma:
Örnek Cümle:
”Divan Edebiyatı ile Halk Edebiyatı arasında hem içerik hem de üslup bakımından birçok fark vardır.”
6- Benzetme:
Örnek Cümle:
”Günümüzde insanlar bir anda popüler olup aynı hızla unutuluyor. Tıpkı gökte bir anda belirip sonra sönüp giden yıldızlar gibi.”
Düşünceyi Geliştirme Yolları Konu Anlatımı Örnekler
Düşünceyi geliştirme yolları konu anlatımı, düşünceyi geliştirme yolları örnekler pdf konu anlatımı indirebilirsiniz.
Düşünceyi Geliştirme Yolları
Bir metin oluşturulurken ortaya koyduğumuz düşünceyi geliştirmek ve daha inandırıcı hale getirmek için çeşitli yollara başvururuz. Bu yollara da düşünceyi geliştirme yolları deriz. Aşağıda başlıca düşünceyi geliştirme yollarını işleyeceğiz.
Tanımlama: Bir şeyi tarif etme işidir. Bir metinde tanımlama varsa bu kimdir, bu nedir sorularına cevap verir.
Kalem yazı yazmaya yarayan araçtır. Dediğimiz zaman kalem nedir? Sorusuna cevap bulabiliriz. Bu yüzden örnek cümlede tanımlama yapıldığını anlarız.
Örnekleme: Bir düşünceyi daha somut hale getirmek için örneklemeden yararlanırız. Burada amaç bahsedilen şeyin daha iyi anlaşılmasını kavratmaktır. Genellikle örnekleme örnekleri virgülle ayrılan ve kolay fark edilen örneklerden verilir ama bu şekilde olmayan örneklemeler de mevcuttur.
Her sanatın bir malzemesi vardır. Resminki boya ve fırçadır. Edebiyatınki ise dildir. Bu cümlede her sanatın malzemesinin olduğunu daha iyi anlatmak için resim ve edebiyat örnek olarak gösterilmiştir.
Tanık Gösterme: Bir düşünceyi desteklemek amacıyla sözüne güvenilen birisinin sözünü kullanmaya tanık gösterme denir. Yani kendi düşüncelerimizin doğru olduğunu göstermek için tanıdık ve güvenilir birisinin sözünden yararlanırız. Ama tanık göstermede muhakkak kişinin sözü olmalıdır aksi takdirde tanık gösterme olmaz. Ve tanık göstermede birisinin sözü tırnak içinde verildiği gibi virgülle de ayrılabilir. Bu yüzden tırnak işaretinin olduğu her yerde tanık gösterme olduğunu düşünmemeliyiz.
Dünyada barıştan daha önemli bir şey yoktur. Atatürk de bunun farkına vararak “Yurtta Sulh, Cihanda sulh” demiştir. Bu cümlede barışın önemini vurgulamak için Atatürk’ün sözünü tanık göstermiş olduk.
Sayısal Verilerden Yararlanma: Düşünceyi sayısal birtakım verilerle destekleme yoludur. Ama sayıların geçtiği her cümle sayısal bir veri vermeye bilir. “Bakkaldan yüz tane ekmek aldım.” Dediğimiz zaman sayısal bir veriden yararlanmış olmayız. Ama “Türkiye’de her gün 10.000 fırında 10.000 ekmek üretilirken bu ekmeklerin yarısı çöpe gidiyor.” Dediğimiz zaman sayısal veriden yararlanmış oluruz. Yani bir istatistik olmadığı zaman her rakamlı cümlede sayısal veri vardır dememiz doğru olmaz. Aynı zamanda tarihler sayısal bir veri değildir buna da dikkat etmemiz gerekir.
Benzetme: Zayıf olan bir varlığın güçlü olan bir varlığa bir benzetme yönüyle benzetilmesidir. Aslan gibi çocuk dediğimiz zaman burada güçlü olan aslandır ve zayıf olan çocuktur. Çocuk güç yönünden aslana benzetilmiştir. Gibi ise benzetme edatıdır. Tam bir benzetmede gibi kullanılır. Bir paragrafta benzetme olup olmadığını bulamazsanız gibi var mı diye bakarsanız belki benzetmeyi daha kolay tespit edip anlayabilirsiniz. Tabi her gibinin olduğu yerde benzetme olmaya bilir. Ya da gibi olmadan da benzetme yapılabilir. “Pamuk eller cebe” dediğimiz zaman eller yumuşaklık yönünden pamuğa benzetilmiştir fakat benzetme yönü ya da benzetme edatı kullanılmamıştır. Ya da “İnci dişleriyle gülümsedi.” Cümlesinde dişler beyazlık yönünden inciye benzetilmiştir fakat yine benzetme yönü ve edatı kullanılmamıştır.
Düşünceyi Geliştirme Yolları Örnekler
Aşağıda verilmiş olan metinleri inceleyerek hangi düşünceyi geliştirme yolunun kullanıldığını bulalım.
• Osmanlı mimarisine bakıldığında görkemli yapılar ön plana çıkar. Genel olarak bütün yapılar kompleks halindedir. Erken dönem cumhuriyet mimarisi ise daha sade çizgilere sahiptir. Küçük ama sanatsal değeri olan bu eserlerin milli bir mimariye ışık olduğu söylenebilir. (Osmanlı mimarisi ile erken dönem cumhuriyet mimarisi karşılaştırılmıştır bu yüzden karşılaştırma vardır.)
•Olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatına edebiyat denir. ( “Edebiyat nedir?” sorusuna cevap verdiği için bu metinde tanımlama vardır.)
• Ovadaki kumul parçasını bir bıçak gibi ikiye yaran küçük çay yavaş yavaş akıyordu. (Çay ovayı ikiye ayırması yönünden bir bıçağa benzetilmiştir, burada benzetmeden yararlanışmıştır.)
• Değişime direnmek ve hiç değişmemek sağlıklı değildir. Doğada her şey değişir, dönüşür. Su yağmura dönüşür, tohum ise bir buğday başağına. Dünyada hiçbir şey durmazken insan neden dursun? ( Doğada her şeyin dönüşmesine su ve tohum örnek verilmiştir ve örneklendirme yapılmıştır.)
• Deneme büyük savlar içermez. Deneme yazan yazar bir şeyi kanıtlamaktan ziyade kendi fikrini ifade etmenin derdindedir. Bu yüzden Nurullah Ataç “Deneme benin ülkesidir.” der. ( Denemenin büyük savlar içermediğini desteklemek için Ataç’ın sözü alınarak tanık gösterme yapılmıştır.)
• Tabiatın harika süpürgeleri ormanlar yaratılmasaydı dünya tozdan geçilmezdi. Çünkü 1000 metrekare bir ladin ormanı yılda 32 ton, kayın ormanı ise 68 ton tozu çeker. ( Ormanlar süpürgeye benzetilerek benzetmeden yararlanılmıştır. Ayrıca ormanlarda bulunana ağaçların çektiği toz sayısal olarak verilmiştir. Burada da sayısal verilerden yararlanma söz konusudur.)