Plato nedir, Platonun özellikleri ve iklimi nasıldır, Platolar nerede yer alır, Platolar hakkında bilgi.
Derin vadilerle parçalanmış düzlüklere “Plato” denir. Dikkat edileceği gibi ova ile arasındaki fark, akarsu vadilerince parçalanmış oluşudur. Platoların deniz seviyesinden yükseklikleri de çok değişiktir.
Birkaç bin metre yükseklikte olabilecekleri gibi, bazıları da deniz seviyesinden çok az yüksektirler. Vadilerle parçalanma ne kadar çok ilerlerse, plato düzlüklerinin alanı da o kadar daralır. Platoların meydana gelişleri de değişiktir. Bazen, volkanik faaliyetlerin sonunda yığılan ve kalın bir örtü meydana getiren lavların vadilerle yarılmaları sonucu meydana gelirler. Mesela Kuzey Amerika’da Oregon Platosu bu şekilde meydana gelmiştir.
Bazıları, kıvrımlı dağlar arasında kalan yatay tabakalardan yapılmış yüksek düzlüklerin, daha sonra akarsularla derin bir şekilde parçalanması sonucunda meydana gelmişlerdir. Bu tip platolar yeryüzünün hemen her yerinde görülebilir. Aşınma sonunda deniz seviyesine kadar alçalmış düzlüklerin, yani peneplenlerin yeni yer hareketleri ile tekrar yükselmeleri ve ikinci kez olarak, akarsularla yarılmaları ile de platolar meydana gelebilir. Bu tür platolara “gençleşmiş peneplen” adı verilir. Meselâ İstanbul Boğazı’nın iki tarafında yer alan bölgeler gibi.
Coğrafya Plato ve ovalar
TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
1-Plato nedir?
—Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış düz veya hafif engebeli yüksek düzlüklere plato denir.
2-Yayla nedir?
—Yaz aylarında hayvancılık faaliyeti ve dinlenme amaçlı olarak kullanılan geçici yerleşim alanıdır.
3-Plato ile yaylanın farkı nedir?
—Plato bir yeryüzü şekli, yayla ise bir yerleşim yeri ismidir.
4-Ülkemizde platoların geniş alan kaplamasının nedeni nedir?
—Büyük bir bölümü aşınmaya uğramış olan Anadolu’nun 4.jeolojik zamanda (kuaterner) toptan yükselmesi platoların geniş alan kaplamasına neden olmuştur.
5-Ülkemizde platoların farklı yükseltilerde olmasının nedeni nedir?
—Ülke genelindeki toptan yükselmenin bölgelere göre farklı olması nedeniyle platolar farklı yükseltilerdedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde platolar 600–700 metreler arasındadır. İç Anadolu Bölgesinde 1000–1500 m, Doğu Anadolu Bölgesinde ise 1800–2500 metreler arasındadır.
6-Ülkemizdeki platoları oluşumlarına göre sınıflandırınız?
A-Yatay duruşlu platolar
B-Lav platoları
C-Karstik paltolar
D-Aşınım Platoları
7-İç Anadolu Bölgesindeki platoların isimlerini yazınız?
A-Obruk platosu B-Cihanbeyli Platosu C-Bozok platosu D-Haymana platosu E-Uzunyayla Platosu
8-Haymana, Bozok, Cihanbeyli, Obruk, Uzunyayla, Yazılıkaya, Gaziantep ve Şanlıurfa platoları oluşumuna göre hangi tür plato grubuna girer?
—Yatay duruşlu platolar
9-Ülkemizdeki lav platosuna örnek veriniz?
—Erzurum-Kars platosu(Doğu Anadolu Bölgesinde)
10- Ülkemizden karstik platoya örnek veriniz?
—Taşeli platosu (Akdeniz bölgesinde)
11- Ülkemizdeki aşınım platosuna örnek veriniz?
—Perşembe (Karadeniz bölgesinde), Çatalca-Kocaeli platoları(Marmara Bölgesinde)
12-Yazılıkaya platosu hangi bölgede yer almaktadır?
—Ege bölgesi
13-Ovalar ile platoları nüfus yoğunluğuna göre karşılaştırınız?
—Ülkemizde nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu alanlar ovalardır. Platolar ikinci sırada gelir.
14-Yüksek platolarda tarıma alternatif olan faaliyet nedir?
—Büyük baş hayvancılık
15-Platolarda yaygın olan tarım türü nedir?
—Tahıl tarımı
16-Platoların ortalama yükseltisinin fazla olması bize neyi göstermektedir?
—Türkiye’nin bulunduğu alanın geçmişte toptan yükselmeye uğradığını göstermektedir.
17-Yatay duruşlu platolara en fazla hangi bölgede rastlanır?
—İç Anadolu Bölgesi
18-Türkiye’nin en yüksek platoları hangi bölgede bulunur? Niçin?
—Doğu Anadolu Bölgesi, çünkü toptan yükselme en fazla bu bölgede olmuştur.
19-Karstik platolar nasıl oluşmuştur?
—Suyla kolaylıkla çözünen kalkerli (kireçli) yapıya sahip arazilerde akarsu aşındırması sonucu oluşmuşlardır.
TÜRKİYE’NİN OVALARI
1-Ova nedir?
—Çevresine göre alçakta bulunan ve akarsular tarafında derin vadilerle yarılmamış olan geniş düzlüklere ova denir?
2-Türkiye’deki ovaların oluşumunda etkili olan faktörleri yazınız?
A-Tektonik olaylar(En etkili olan)
B-Volkanik olaylar
C-Karstik olaylar
D-Akarsu faaliyetleri
3-Delta ovası nedir?
—Akarsuların taşıdıkları alüvyonları deniz kıyısında biriktirmesiyle oluşan ovalara delta ovası veya kıyı ovası denir.
4-Türkiye’de delta ovası olmaması için günümüzden farklı olarak ne olması gerekirdi?
— Deniz kıyımız olmaması gerekirdi.
5-Türkiye ovaları bulundukları yere göre nasıl adlandırılır?
A-Kıyı ovaları(Delta ovaları)
B-İç Bölge ovaları(Yüksek ovalar)
6-Karadeniz kıyılarımızda niçin delta ovalarına fazla rastlanmaz?
—Dağların denize paralel uzanması ve derinliğin fazla olması
7-Karadeniz kıyılarındaki önemli kıyı ovalarını yazınız?
A-Bafra delta ovası (Kızılırmak tarafından oluşturulmuştur.)
B-Çarşamba delta ovası ( Yeşilırmak tarafından oluşturulmuştur.)
C-Sakarya delta ovası( Sakarya nehri tarafından oluşturulmuştur.)
8-Sakarya delta ovası niçin denize doğru fazla gelişmeyip daha çok doğu batı doğrultusunda bir uzanış göstermektedir?
—Kıyının derin ve akıntılı olması nedeniyle
9-Gediz nehrinin denize aktığı yer niçin 1886 yılında değiştirilmiştir?
—Gediz’in getirdiği malzemelerin, İzmir körfezini doldurma tehlikesi nedeniyle 1886 yılında yatağı değiştirilerek bugünkü konumuna getirilmiştir.
10-Hangi nehrin getirdiği alüvyonlar geçmişte liman şehri olan Eleia şehrini bugün kıyıdan uzakta bir bataklık haline getirmiştir?
—Bakırçay
11- Ege kıyılarımızda bulunan delta ovalarını kuzeyden güneye doğru yazınız?
A-Meriç delta ovası B-Bakırçay delta ovası C-Gediz delta ovası D-Küçük Menderes delta ovası
E-Büyük Menderes delta ovası
12-Deltaların oluşabilmesi için gerekli şartları yazınız?
A-Kıyıda akıntı ve gelgitin fazla etkili olmaması
B-Kıyının sığ olması (Deri olmaması)
C-Akarsuyun denize bol miktarda yük taşıması
13-Seyhan, Ceyhan ve Tarsus Çayının oluşturduğu delta ovasının ismini yazınız?
—Çukurova
14-Türkiye’nin en büyük ovasını yazınız?
—Çukurova (İkinci büyük ise Konya ovasıdır.)
15-M.Ö. bir liman şehri olan Efes’in zamanla denizden uzak kalmasına neden olan nehrin ismini yazınız?
—Küçük menderes nehri
16-Ege kıyılarında yer alan ovaların diğer delta ovalarından bir farkı var mıdır. Açıklayınız?
—Ege bölgesindeki Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarının denize doğru olan kısımları delta ovası, iç kesimlere doğru olan kısımları çöküntü ovası şeklindedir.
17-Çukurova delta ovası, Göksu delta ovası, Asi delta ovası hangi bölgede bulunan başlıca deltalardır?
—Akdeniz Bölgesi
18-Köyceğiz, Dalaman, Eşençayı, Finike, Antalya, Serik ve Manavgat ovalarının ortak özelliği nedir?
—Bu ovalar delta ovası olmadığı halde kıyıda yer aldığı için kıyı ovaları içinde yer alır. Hepsi Akdeniz bölgesi içindedir. En büyüğü Antalya ovasıdır?
19-İç bölgelerdeki ovalar nasıl oluşmuştur?
—3. ve 4. jeolojik zamanda meydana gelen çöküntü alanları zamanla göl haline gelmiş. Akarsuların getirdiği alüvyonlarla dolması sonucu göller kurumuş ve iç bölge ovaları oluşmuştur.
20-Amik, Kahraman Maraş, Adıyaman, Malatya, Elazığ, Muş, Varto, Hınıs, Karlıova ve göynük çöküntü ovaları hangi fay kuşağı üzerinde yer alır?
—Güneydoğu Anadolu fay kuşağı
21-Pasinler, Erzurum, Erzincan, Su Şehri(Sivas),Niksar, Erbaa(Tokat),Taşova, Suluova, Merzifon(Amasya),Tosya(Kastamonu),Kurşunlu, Çerkeş(Çankırı), Bolu, Düzce, Adapazarı ve Sapanca ovaları hangi deprem kuşağı üzerinde bulunur?
—Kuzey Anadolu fay hattı
22- Söke, Koçarlı, Aydın, Yenipazar ve Sarayköy ovaları Batı Anadolu’daki hangi graben içinde yer alan çöküntü ovalarıdır?
— Büyük Menderes Grabeni
23-Iğdır, Erzurum, Erzincan, Bingöl, Afşin ve Elbistan çöküntü ovaları hangi bölgemizde bulunur?
—Doğu Anadolu Bölgesi
24-Nizip, Suruç, Altınbaşak ve Ceylanpınar ovaları hangi bölgemizde bulunur?
—Güneydoğu Anadolu Bölgesi
25-Çubuk, Mürted, Ereğli, Ereğli, Akşehir, Eskişehir ve Konya çöküntü ovaları hangi bölgemizde bulunur?
—İç Anadolu Bölgesi
Ülkemizdeki Plato Çeşitleri
Aşındırma Platoları: Daha önceden aşınımını tamamlamış ve düzleşmiş platoların tekrar yükselmesi ve akarsularca parçalanması ile oluşmuşlardır. KOCAELİ PLATOSU
Tabaka Düzlüğü Platoları: Kalın ve sert arazilerin çevresinin aşınmasıyla yüksekte kalması sonucu oluşan geniş dalgalı düzlüklerdir. İç Anadolu’da CİHANBEYLİ, OBRUK v.s.
Lav Platoları: Volkanizma sonucu yeryüzüne yayılan yüksek lav yığınlarının akarsularca parçalanmasıyla oluşurlar. D.Anadolu’da ERZURUM-KARS, NEVŞEHİR-ÜRGÜP ÇEVRESİ PLATOLARI gibi.
Karstik Platolar: Kalkerli (Kireçtaşı) araziler üzerinde oluşurlar. Akdeniz çevresinde görülür. TAŞELİ PLATOSU gibi.
TÜRKİYE’DEKİ PLATOLARIN DAĞILIŞI
İç Anadolu: Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Uzunyayla ve Bozok Platoları.
Marmara Bölgesi: Çatalca-Kocaeli Platoları
G.Doğu Anadolu Bölgesi: Şanlıurfa, Gaziantep, Mardin Eşiği
Akdeniz Bölgesi: Taşeli Platosu
Ege Bölgesi: Yazılıkaya ve İç Batı Anadolu Platoları
Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum-Kars, Ardahan Platoları
Platoların Ekonomiye Etkileri
Yüksek platolar yaz aylarında hayvancılığa dayalı yaylacılık alanları olarak kullanılırlar.
Alçak platolar ise tarım alanlarıdır. Ancak kuru tarım yapılabilir. Az su isteyen Buğday, Şekerpancarı, Arpa v.s. ekimi yapılır.
Yüksek platolarda yerleşme seyrektir. Ülkemizin en tenha yerlerinden biri de Taşeli Platosu’dur.
