YAĞIŞ NEDİR ? NASIL OLUŞUR ?
Havadaki nemin doyma notasını aşıp, su damlacıkları, buz kristalleri veya buz parçacıkları şeklinde yoğunlaşmasına yağış denilmektedir.
Yağışlar yağmur, kar veya dolu şeklinde gerçekleşebilir. Birim alana düşen yağış miktarının (yükseklik/zaman) ölçümü yağış ölçerlerle (pluviometre, rain gauge) yapılır.
Yağışın meydana gelebilmesi için en önemli koşul su buharının (nem) varlığıdır. Ancak, yağışın oluşabilmesi için soğuma, yoğunlaşma, damlacıkların büyümesi ve yağış alanına yeni bulutların gelmesi gerekmektedir.
Soğuma: Yoğunlaşma için havanın soğuması gerekmektedir. Soğuma soğuk ve sıcak hava kütlelerinin karışmasıyla veya konvektif yükselmeyle olabilir .
Yoğunlaşma: Yoğunlaşmanın olabilmesi için havada suyun üzerinde tutunabileceği yoğunlaşma çekirdekleri dediğimiz 10 mikrondan küçük çaplı parçacıkların olması gerekir. Yoğunlaşma çekirdekleri olmazsa yoğunlaşma gerçekleşemez. Çok soğuyan havada buz kristalleri oluşabilir. Yoğunlaşma bunların üzerinde de olabilir.
Damlaların Büyümesi: Yoğunlaşma çekirdeklerinin etrafı su tabakası ile kaplanır ve havada kalamaz hale gelince düşmeye başlar. Düşerken de diğer su damlacıklarıyla da birleşir ve yağış olayı gerçekleşir.
Yağış Alanına Yeni Bulutların Gelmesi: Bulutlardaki su miktarı yaklaşık 2-3 g/m³ kadardır. Doğal olarak yeni bulutlar gelip beslemedikçe uzun süreli yağışlar olmaz.
YAĞIŞ TÜRLERİ
Yağmur: Bulutlardan sıvı olarak düşen, çapı 0.5 mm den büyük su damlacıklarıdır. Damla çapı 6 mm den büyükse sürtünme direnci artar ve damla parçalanır .
Kar: Buz kristallerinden oluşan yağışa kar denir. Yoğunlaşan damlalar daha da soğuyup 0 C’nin altına düşerse, katı halde yoğunlaşmış damlacıklar oluşur. Bu 6 ve 8 genli buz kristalleri birleşerek kar lapasını oluşturur. Kar yalıtkandır, bitkileri dondan korur, ayrıca yavaş yavaş eriyerek toprağa su depolar .
Dolu: Dikey yönlü hava hareketlerinin çok güçlü olduğu bulutlarda, sıcaklığın birdenbire ve büyük ölçüde düşmesiyle su tanecikleri donarak yağışa geçer. 0.5-5 cm çaplı olabilir ve tek bir buluttan düştüğü için lokal bölgelerde görülür. 10sn ile 40 dakika arasında sürebilir. 2 Temmuz 2005 tarihinde Erzurum’da 20 dakika boyunca yağan dolu araç trafiğini olumsuz etkilerken, yağan dolunun kalınlığı kimi yerlerde 20mm’ye ulaşmıştır. Dolu yağışı orta enlemlerde, genellikle sağanak yağmurlara birlikte, İlkbahar ve Yaz aylarında görülür.
Bilinen en büyük dolu faciası 1888’de Hindistan’da meydana gelmiştir. Düşen dolu taneleri sonucunda bir kısmı hemen, bir kısmı da aldıkları yaralar sonucunda daha sonradan olmak üzere toplam 250 kişi hayatını kaybetmiştir .
YAĞIŞ MİKTARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Hava Kütlesi: Bir yerin yağış alabilmesi için uygun hava kütlelerinin ve buna bağlı cephe sistemlerinin etkisi altında bulunması gerekir. Hava kütlesi nemli ise yağış miktarı artar. Örneğin; Türkiye’de Kış yağışlarının fazlalığı İzlanda Gezici Alçak Basıncı’nın etkili olmasının bir sonucudur.
Yükselti ve Yer Şekilleri: Deniz seviyesinden yaklaşık 1500 – 2000m yükseltiye kadar her 100 m’de yağış miktarı 50 – 400mm arasında artar. Bu yükseltiden sonra yağışlar azalır. Çünkü, içindeki nemin büyük bir bölümünü yamacın orta bölümlerine bırakan hava kütlesi, doruklara kuru olarak geçer. Nemli hava kütlelerine dönük yamaçlarda yağışın fazla, ters yamaçlarda ise yağışın az olması yer şekillerinin yağış miktarına etkisini kanıtlar.
Deniz Etkisine Kapalılık: Denizden uzaklaştıkça yağış miktarı azalmaktadır. Çünkü, nemli hava kütleleri içindeki nemin büyük bir bölümünü kıyı kesimlerinde bırakır ve içerilere daha kuru olarak sokulur.
Akıntılar: Sıcak su akıntılarının etkisiyle ısınıp nemlenen hava kütleleri serin kara üzerine geldiğinde yağış bırakır. Örneğin; İngiltere ve Japonya kıyılarında yağış miktarının fazla olmasında sıcak su akıntıları etkilidir. Soğuk su akıntılarının geçtiği kıyılarda ise yağış miktarının azaldığı görülür.
Bitki Örtüsü: Özellikle ormanlardaki terleme, nem miktarını arttırdığından yağışlar %3 – 6 oranında artar.
ŞİDDETLİ YAĞIŞLAR
Bir yağısın şiddetli sayılabilmesi için saatte 76mm veya daha yüksek miktarda olması gerekir. Türkiye’de Standart zamanlarda bugüne kadar gerçekleşen maksimum yağışlar incelendiğinde kısa sürelerde en şiddetli yağışların Hopa’da, saatlik ve günlük yağışlar incelendiğinde ise Antalya ve Marmaris’te olduğunu görmekteyiz. Şiddetli yağışlar sonucu oluşan seller yüzey akışına geçen yağışın tahliye edilememesi, alt yapının yeterli olmaması sonucu ortaya çıkan afetlerdir.
Ayrıca ağaç ve rusubatın menfez ve köprüleri tıkaması sonucu su tahliye olamamakta ve yerleşim alanlarını su basmaktadır .
Yağış Şiddeti Sınıflandırması
Hafif Yağış: 1-5 mm/saat
Orta Kuvvette Yağış: 6 -20 mm/saat
Kuvvetli Yağış: 21-50 mm/saat
Çok Kuvvetli Yağış: 51 -75 mm/saat
Şiddetli Yağış :76-100 mm/saat
Aşırı Yağış :100 mm/saat üzeri
Türkiye’de şiddetli yağışlar aşağıda özetlenen yollarla oluşmaktadır.
•Kuzeybatı, Güneybatı ve Güney’den gelen alçak basınçların ve bunlara bağlı cephe sistemlerinin neden olduğu yağışlar.
•Karadeniz ve Akdeniz sıradağları ile Ege Denizi kıyılarına dik olarak uzanan dağların etkisiyle oluşan orografik yağışlar.
•Karasallık özelliğine sahip ve karasallık derecesi yüksek alanlarda görülen konvektif yağışlar.
Dünya’da ise şu ana kadar ölçülmüş maksimum yağış değerleri aşağıda listelenmiştir:
•26 Kasım 1970 ,Guadaloupe -1 dakikada 38,1 mm
•25 Mayıs 1920 , Füssen (Bavyera)-6 dakikada 126 mm
•12 Mayıs 1926,Plump(Jameika) -15 dakikada 198 mm
•22 Haziran 1957,Missouri(ABD)-42 dakikada 305 mm
•31 Mayıs 1935,Texas (ABD) -2 sa 45 dakika 559 mm
•15-16 Mart 1952 ,Cilaos (Hind.Ok.) -24 saatte 1870 mm
•Temmuz 1961 Çerapunçi (Hind.) -1 Ayda 9300 mm
• Ağustos 1960-Temmuz 1961 Çerapunçi (Hind.) -12 ayda 26460 mm yağmur yağmıştır.
Bu rakamlar aşırı yağış olarak kabul edilen rakamlarının çok çok üzerindedir. Aşırı yağışların neden olduğu kayıplara örnek vermek gerekirse; 2010 Temmuz ayı boyunca devam eden muson yağmurları Pakistan’da son yılların en büyük sel felaketinin yaşanmasına neden olmuştur. (Tarihe geçen 10 Büyük Felaket). Kuzey Pakistan’a düşen 400mm’lik yağmur İndüs ve Kabil Nehirleri’ni taşırarak 2000 den fazla insanın ölümüne ve milyonlarca kişinin evsiz kalmasına neden olmuştur.
Aşırı yağışlar ekili alanlara, yerleşim yerlerine büyük zararlar vermekte, can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. Ayrıca, her mevsim görülebilen dolu yağışları bahar ve yaz aylarında meydana geldiğinde olgunlaşmış meyve ve sebzelere çok büyük zararlar vermektedir.
KUVVETLİ YAĞMUR SIRASINDA VE SONRASINDA YAPILACAK ŞEYLER
-
Kuvvetli yağmurda, özellikle su taşkınlarına karşı uyanık olun. Eğer herhangi bir sel veya taşkın olasılığı sezerseniz, hemen daha emin bir yere gidin. Yer değiştirmek için talimat beklemeyin.
-
Yerel yönetiminiz ve olağanüstü durum yöneticileri tarafından radyo ve TV’de verilebilecek bilgi ve talimatları dinleyin, civarınızdaki insanları da bilgilendirin. Tek başına hareket edemeyeceğini düşündüğünüz hasta, yaşlı ve sakatları yerel yönetime bildirerek olası can kayıplarının önüne geçilmesine katkıda bulunun.
-
Kum torbalarını ve diğer koruyucu malzemeyi sel derinliğine bağlı olarak yerlerine koyun. Sel sularını bodrum ya da zemin katından uzak tutmak için kum torbalarını dış duvarlardan uzağa sel sularının zarar vermeden akıp gitmesini sağlayacak şekilde yerleştirin.
-
Eğer bulunduğunuz yeri tahliye etmeniz bildirildiyse terk etmeden önce evinizin güvenliğini sağlayın. Eğer zamanınız varsa ve yerel yetkililerden diğer talimatlar alınmadıysa çöp kovaları, bahçe teçhizatı ve serbest yer döşemesi ve koltuk gibi açık havada kullanılan eşyayı içeriye alın ya da güvenli bir biçimde bağlayın.
-
Temel gereksinim maddelerini evinizin üst katlarına taşıyın. Kapı ve pencereleri kilitleyin.
-
Selle kaplı yollar tarafından mahsur kalmaktan kaçınmak için evinizi yeterince erken terk edin.
-
Sellerle sürüklenmiş yollar ve köprülerden ve sel suları tarafından süpürülmüş ya da kaplanmış olabilecek çaylara paralel pek çok yol ve diğer akıntı kanallarından haberdar olun .
-
Evi tahliye ettiğinizi bildirir bir notu yetkililerin bulabileceği bir yere bırakın.
