Hristiyanların Noel bayramı Ortodokslar tarafından 6 ve 7 Ocak günlerinde kutlanıyor. Jülyen takvimine göre Hazreti İsa’nın doğum günü kabul edilen bu günlerde tüm dünya Ortodoksları gece ayinlerinde bir araya geliyor.

Noel’i 7 Ocak’ta kutlayan Etiyopyalı Ortodoks Hristiyanlar, Noel hazırlıkları için başkent Addis Ababa’daki Merkato Meydanı yakınındaki Addis Ababa Fuar Merkezine akın etti. Fuarda, yılbaşı kutlamalarının vazgeçilmezi olan Noel ağaçları, süsler ve Noel baba oyuncakları, Etiyopyalılar tarafından ilgi gördü.​

6 Ocak’ta Noel kutlayan Ortodoks Hristiyanlar, Batı Şeria’nın Beytüllahim kentindeki Hazreti İsa’nın doğduğuna inanılan Nativity (Yeniden Doğuş) Kilisesi çevresinde Noel kutlamaları düzenledi. Kutlamalara Noel baba kostümüyle katılan gençler, dans etti. Gazze’deki Noel kutlamalarının merkezi ise Saint Porphyrius Ortodoks Kilisesi’ydi.

Batı Balkan ülkelerinde Ortodoks nüfusun çoğunlukta yaşadığı Sırbistan’da Noel Bayramı arifesi kapsamında ateş yakıldı. Ortodoksların Hz. İsa’nın doğum günü olarak kabul ettiği 7 Ocak öncesi başkent Belgrad’daki Aziz Sava Kilisesi önünde toplanan kalabalık ateş yakıp Ortodoks Noel’ini karşıladı. Bosna-Hersek’in başkent Saraybosna’daki Eski Ortodoks Kilisesi önünde toplanan kalabalık da ateş yakıp Ortodoks Noel’ini karşıladı.

Mısır’daki Kıpti Hristiyanlar, başkent Kahire’deki Saint Mark katedralinde düzenlenen Noel ayinine katıldı.

Rusya’da, Ortodoks inancına göre Hazreti İsa’nın doğum günü kabul edilen Noel gecesi ayini Moskova’daki Kurtarıcı İsa Kilisesi’nde yapıldı. Ayini Rus Ortodoks Kiliseleri Patriği Kirill yönetti.

Noel nedir, ne zaman kutlanır?
İsa’nın doğduğu gün nasıl belirlendi ve bayram haline geldi? Neden tüm Hristiyanlar Noel’i aynı gün kutlamıyor?

Hristiyanların önemli bir bölümü Noel bayramını 25 Aralık’ta kutluyor. Ancak Ortodoks Ermeniler dahil olmak üzere bazı Hristiyanlar için İsa’nın doğum günü 7 Ocak.

1. yüzyıldan bu yana, İsa’nın doğduğuna inanılan 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece ya da 6 Ocak’ı 7 Ocak’a bağlayan gece kutlanan Noel, dünya çapında en popüler bayramlardan biri.

Bir zamanlar Hristiyan aleminin dahi en önemli bayramı olarak görülmeyen Noel’in bu kadar benimsenmesinde din dışı etmenlerin de rolü var. Peki, İsa’nın doğduğu gün nasıl belirlendi ve bayram haline geldi? Nasıl bu kadar popülerleşti ve neden tüm Hristiyanlar Noel’i 25 Aralık’ta kutlamıyor? Tüm bu soruların yanıtlarına bakalım.

NOEL NEDİR?

Hristiyanların İsa’nın doğumunu kutlamak için yaptıkları bayrama verilen “Noel” adı Türkçeye Fransızcadan geçmiştir. Kelimenin kökeni “Doğum günü” anlamına gelen Latince “Natalis”ten gelir. (1) Kayıtlara göre İsa’nın doğumu Roma İmparatorluğu’nda ilk kez 336 yılında Roma İmparatoru 1. Konstantin döneminde kutlanıyor. 1. Konstantin aynı zamanda Hristiyanlığı kabul eden ilk Roma İmparatoru.

İSA’NIN DOĞDUĞU GÜN NERDEN BİLİNİYOR?

Aslında bilinmiyor. 4 İncil içerisinde İsa’nın doğumuna sadece Matta ve Luka İncillerinde değiniliyor. Her ikisinde de kesin bir tarih belirtilmiyor.

Hristiyanlığın ilk dönemlerinde “Doğum günü” pagan bir gelenek olarak görülüyordu ve Hristiyanlar da kendilerini paganlardan ayrıştırmaya özen gösterdiği için doğum günü kutlamalarına rastlanmadığı gibi İsa’nın ne zaman doğduğuna da fazla önem atfedilmiyordu. Ancak yazılı kayıtlara göre 2. yüzyılla birlikte bu konudaki araştırmaların başladığı görülüyor.

1. yüzyılın sonunda yaşayan İskenderiyeli Klement’in bu konuda yaptığı çalışmalar, İsa’nın doğumu için 18 Kasım, 20 Mayıs; vaftizi içinse 6 Ocak, 10 Ocak, 19 Nisan, 20 Nisan gibi tarihleri öne sürüyor. Klement’in çalışmalarında 25 Aralık’tan hiç bahsedilmiyor. (2)

25 ARALIK GÜNÜ NASIL BELİRLENDİ?

Roma İmparatorluğu’nda Güneş Tanrısı’nın doğumu(Sol Invictus) için aynı gün kutlanan festivalin yerini alması için 25 Aralık tarihinin seçildiği sıklıkla söylenir.

Ancak İsa’nın ne zaman doğduğuna ilişkin yazılı kayıt altına alınmış ilk tartışmaların, Romalıların Hristiyanlığı kabul etmesinden önce başladığını hatırlatmak gerek.

Hristiyan alimler, büyük, ilahi olayların aynı tarihte yaşandığına ilişkin Yahudilikten gelme inanışla İsa’nın ana rahmine düştüğü ve öldürüldüğü günün aynı olduğuna inanır.

Yuhanna İncili’ne göre İsa, Yahudilerin Pesah Bayramı’ndan bir gün önce yani Yahudi Ay takvimine göre 14 Nisan’da; Matta, Marko ve Luka’ya göre ise “Son Akşam Yemeği”nin ertesinde yani 15 Nisan’da çarmıha gerildi. 15 Nisan, Roma Güneş takvimine göre 25 Mart’a denk geliyor. Bu tarihin aynı zamanda İsa’nın ana rahmine düştüğü tarih olduğuna inanıldığı için bunun 9 ay ertesine denk gelen 25 Aralık tarihinin belirlendiği düşünülüyor. (3)

Hem bu dönemde Hristiyan alimlerin yaptığı tartışmalar hem de Romalıların Hristiyanlığı mümkün olan en hızlı şekilde yaymak için geçmişin pagan geleneklerinden yararlanma arzusunun 25 Aralık’ın belirlenmesinde rol oynadığı anlaşılıyor.

İsa’nın doğumu

Gerard van Honthorst’un İsa’nın doğumunu resmettiği tablosu/Wikimedia Commons
TÜM HRİSTİYANLAR 25 ARALIK’TA MI KUTLUYOR?

Hayır, 4. yüzyılda özellikle Küçük Asya(Anadolu) ve Mısır’da 6 Ocak tarihinin de yaygın bir şekilde benimsendiğini görüyoruz. Bu tarihin kabul edilmesinin arkasında İsa’nın doğumuyla, 30 yaşında vaftiz edildiği günün aynı olduğu inancı yatıyor.

Episkopos Sahag Maşalyan’ın bu konuda Agos’a verdiği demeç şöyleydi: “Luka İncili’nde Mesih’in vaftiz olurken otuz yaşında olduğunun bildirilmesi, onun doğum ve vaftiz tarihlerinin aynı güne rast geldiği geleceğini başlatmış ve Hristiyanlar her iki olayı birlikte tek bir günde kutlamaya başlamışlardır. Bu en eski gelenek Ermeni Ortodoks Kilisesinde devam etmektedir.” (4)

Maşalyan, İsa’nın doğumunu 7 Ocak’ta kutlayanların ise aslında eski Jülyen takvimine göre 25 Aralık’ta kutlamaya devam ettiğini söylüyor: “Bizim kullandığımız yeni Gregoryan takvimiyle Jülyen takvimi arasında 13 günlük bir gecikme farkı olduğundan sanki bu kiliseler 7 Ocak’ta kutluyorlarmış gibi algılanmaktadır. Benzer şekilde Yeruşalim (Kudüs) Ermeni Ortodoks kilisesi eski Jülyen takvimini kullanmaya devam ettiğinden, 6 Ocak kutlamaları bizim takvimimize göre 19 Ocak’a denk düşmektedir.”

Noel’i 25 Aralık’ta kutlayan Hristiyanların büyük çoğunluğu bugünün, Mecusilerin Beytüllahim’e gelerek İsa’yı ziyaret ettiği tarih olduğuna inanıyor.

KİMLER 6-7 OCAK’TA KUTLUYOR?

İsa’nın doğumunu 6 Ocak’ta kutlayan Ermeni Ortodoks Kilisesinin dışında dünya üzerindeki Ortodoks Hristiyanların yüzde 39’unun yaşadığı Rusya’da Noel arifesi 6 Ocak’ta kutlanıyor, 7 Ocak ise İsa’nın doğduğu gün olarak kabul ediliyor. Belarus, Mısır, Etiyopya, Gürcistan, Kazakistan, Makedonya, Moldova, Karadağ, Sırbistan ve Ukrayna da İsa’nın doğumunu 7 Ocak’ta kutluyor.

ORTA ÇAĞ’DAN 21. YÜZYILA NOEL

İsa’nın doğumu, Hristiyanlığın ilk dönemlerinde Paskalya kadar önem verilen bir bayram değildi. Ancak Ortaçağ’da 25 Aralık’tan 6 Ocak’a kadar kutlanan Noel, zaman içerisinde Paskalya’nın önüne geçti.

Sanayi devrimi sonrası kırsal yaşamın çözülmesi, kentlerin büyümesi, üretimin yaygınlaşması Noel’i de değiştirdi. Bayram ve etrafındaki gelenekler gittikçe daha fazla ticarileşirken, 25 Aralık da İsa’dan çok “çocuklara hediye getiren” Noel Baba(Aziz Nikolas) ile anılmaya başlandı. Noel’in bugün yeni yılın kutlandığı 1 Ocak’tan sonra dünyanın en popüler tatil/bayram günü olduğu düşünülüyor.

1 https://www.nisanyansozluk.com/?k=noel

2 https://www.biblicalarchaeology.org/daily/biblical-topics/new-testament/how-december-25-became-christmas/

3 https://www.biblicalarchaeology.org/daily/biblical-topics/new-testament/how-december-25-became-christmas/

4 http://www.agos.com.tr/tr/yazi/6308/ortodoks-ermeniler-noeli-neden-6-ocakta-kutluyor